مطالعات آزمايشگاهي تعدادي از مهره هاي آبي و سبز به كار رفته در زيور آلات پيش از تاريخ موزه ملي ايران

استفاده از مهره‌هاي رنگي در زيورآلات پيش‌ازتاريخ بسيار متداول بوده و مطالعات بسيار زيادي بر روي آناليز عنصري و شناسايي ساختار اين مهره‌ها در جهان صورت گرفته است. با توجه به تعداد زياد مهره‌هاي يافت شده در كاوش‌هاي باستان‌شناسي، به‌خصوص در گورستان‌هاي قبل‌ازميلاد ايران، انجام اين پژوهش‌ها اهميت زيادي دارد. به‌منظور شناسايي مواد اوليه‌ي به‌كار رفته در مهره‌هاي پيش‌ازتاريخ ايران، از هشت مهره‌ي آبي، آبي تيره و سبز به‌كار رفته در سه زيور به‌دست آمده از تپه حصار دامغان (هزاره‌ي سوم قبل‌ازميلاد) و تپه نصفي گيلان (هزاره اول قبل‌ازميلاد) كه متعلق به موزه ملي ايران بودند، نمونه‌برداري شد. پرسش اصلي اين پژوهش، شناسايي نوع مواد و تركيبات به‌كار رفته در اين مهره‌ها است. آيا از سنگ‌هاي نيمه‌قيمتي، مثل لاجورد و فيروزه در ساخت اين مهره‌ها استفاده شده يا از مواد سنتزي، مثل آبي مصري و شيشه بهره‌برداري شده است. براي پاسخ به اين پرسش‌ها، از روش‌هاي آناليز دستگاهي مختلف، مثل پراش سنجي پرتو ايكس (XRD)، طيف‌سنجي زير قرمز تبديل فوريه (FTIR)، ميكروسكوپ نوري پلاريزان (PLM) و ميكرو پيكسي (MicroPIXE) استفاده شده است. نتايج FTIR و ميكروپيكسي نشان مي‌دهد كه مهره‌هاي به‌كار رفته در زيور متعلق به تپه حصار دامغان از جنس سنگ لاجورد است كه سنگي نيمه‌قيمتي بوده و با توجه به بالا بودن عناصر منيزيم و كلسيم در آن، اين نمونه‌داراي كاني ديوپسيد (CaMgSi2O6) قابل‌توجهي است. اما نتايج XRD هفت نمونه از مهره‌هاي به‌كار رفته در دو زيور تپه نصفي گيلان، نشان مي‌دهد كه اين نمونه‌ها فاقد ساختمان بلوري هستند و جنس اين مهره‌ها با توجه به آناليز عنصري با روش ميكروپيكسي شيشه‌ي نوع سيليكا، سودا و آهك است كه به‌علت بالا بودن درصد پتاسيم و منيزيم، سوداي استفاده شده در آن از خاكستر گياهان به‌دست آمده است. علاوه‌بر اين، مشخص شد كه علت رنگي بودن مهره‌هاي شيشه‌اي به‌دليل وجود تركيبات مس و آهن با درصدهاي متفاوت است. همچنين بررسي ميكروسكوپي نشان داد كه در هفت مهره‌ي شيشه‌اي به‌كار رفته در زيورهاي تپه نصفي، چهار نمونه‌ي آبي مات بوده و سه نمونه سبز و آبي تيره‌ي شفاف هستند و نتايج آناليز ميكرو پيكسي نشان داد كه شيشه‌هاي مات داراي مقدار قابل‌توجهي آنتيموان (Sb) هستند، اما مهره‌هاي شفاف آنتيموان ندارند؛ بنابراين اين نتايج نشان مي‌دهد كه دانش استفاده از تركيبات آنتيموان براي مات كردن شيشه‌ها در هزاره‌ي اول پيش‌ازتاريخ وجود داشته است.