زيبايي شناسي و ارزش هاي نمادين كتيبه هاي مسجد جامع يزد

كتيبه‌هاي دوره‌ي اسلامي، منابع ارزشمندي از تفكرات مذهبي، سياسي و اجتماعي معماران و هنرمندان دوره‌ي اسلامي است؛ به‌گونه‌اي كه اطلاعات ارزشمندي از اوضاع مذهبي، اجتماعي و فرهنگي زمانه‌ي خويش را بازگو مي‌كنند. مسجد جامع يزد، يكي از بناهاي باشكوه دوره‌ي اسلامي ايران است كه در طول دوره‌هاي مختلف اسلامي محل هنرنمايي هنرمندان اين ديار بوده است. در مقاله‌ي حاضر، كتيبه‌هاي اين مسجد از نظر زيبايي‌شناسي و نمادگرايي بررسي شده‌اند. نقوش تزئيناتي كتيبه‌ها شناسايي و با استفاده از نرم‌افزار استخراج شده و به تحليل مفاهيم نمادين آن‌ها پرداخته شده است. هدفي كه پژوهش حاضر در پي آن است مي‌تواند در قالب پرسش زير مطرح شود؛ روش تركيب نقوش براي بيان مفاهيم نمادين چگونه بوده و اين نقوش بيانگر چه مفاهيمي هستند؟ مطالعه بر روي اين كتيبه‌ها نشان مي‌دهد كه بسيار زيباطراحي شده‌اند، به‌گونه‌اي كه در درون خود، مفاهيم ارزشمندي از تفكرات ديني را پنهان ساخته‌ و آن‌ها را با زبان نمادين بيان كرده‌اند. در بيشتر كتيبه‌ها، از يك شيوه‌ي مشترك و خاصي براي فضاسازي استفاده شده، به‌صورتي كه شبكه‌اي از نقوش هندسي ايجاد شده كه خود توسط نقوش اسليمي در اندازه‌هاي گوناگون محصور شده‌اند. در بين نقوش تزئيني كتيبه‌اي اين مسجد، نقش شمسه‌اي و همچنين نقش دايره از جايگاه ويژه‌اي برخوردارند. تلفيق اشكال هندسي به‌همراه انواع مختلف شمسه‌ها، فضاي معنوي خاصي را تداعي مي‌كنند و هنرمند با به‌كار بردن تركيب آن‌ها، در حال بيان مفاهيم اعتقادي ديني و مذهبي خويش است. در برخي موارد سبك خاصي در ايجاد كتيبه‌ها ديده مي‌شود كه از جمله‌ي آن‌ها مي‌توان به علاقه‌ي هنرمندان به ايجاد شبكه‌اي از نقوش هندسي در مركز نقش‌ها اشاره كرد، كه اسامي چون «علي» و «محمد» در آن‌ها جاي گرفته‌اند. كتيبه‌هاي سردر شرقي نمونه‌اي از اين نقوش است. مفاهيم خاصي در به‌كار بردن اشكال نقوش هندسي و ميزان تكرار آن‌ها ديده مي‌شود كه به‌عنوان مثال، مي‌توان به كاربرد شمسه‌هاي هشت‌پر و تكرار هشت‌بار نقوش مختلف هندسي اشاره نمود، كه به احتمال بيانگر برخي اعتقادات مذهبي از جمله وجود هشت بهشت يا وجود هشت فرشته حامل عرش الهي هستند.