گونه شناسي ساباط هاي بافت تاريخي نايين

ساباط از عناصر معمارانه‌ي فضاهاي شهري ايران است كه هنوز در گذرهاي بسياري از شهرهاي تاريخي، مانند نايين يافت مي‌شود. براساس بررسي‌هاي صورت گرفته، تاكنون پژوهشي كه به مطالعه‌ي ساباط‌هاي بافت تاريخي نايين و به‌خصوص تحليل‌هاي گونه‌شناسانه‌ي اين عناصر ارزشمند پرداخته باشد، انجام نگرفته است؛ لذا پژوهش حاضر براي نخستين‌بار به شناخت و بررسي و گونه‌شناسي ساباط‌هاي اين شهر مي‌پردازد. بدين‌منظور ابتدا نظريه‌هاي موجود در گفتمان گونه‌شناسي بررسي و نظريه‌ي معماريان كه گونه را شِمايي چند بُعدي مركب از اندام‌هاي كالبدي و طرح‌واره‌هاي عجين شده با اندام‌ها مي‌داند، مناسب تشخيص داده شد. بر اين اساس پژوهش حاضر 15ساباط بافت تاريخي نايين را مطالعه نموده و سعي خواهد كرد گونه‌بندي مناسبي براساس اين نظريه ارائه دهد. روش گردآوري اطلاعات كتابخانه‌ايميداني به‌همراه مصاحبه‌هاي عميق و روش تحقيق، كيفي با رويكرد تحليلي توصيفي است. ساخت ساباط بر روي گذر به خلق فضا و كاربردي نمودن سطح بالاي گذر مي‌انجامد و اين فضاي ايجاد شده در تراز بالاي گذر توسط ساباط، محدود به مالك دو بدنه‌ي گذر و در نتيجه متعلّق به دو ملكي است كه در دو سوي گذر واقع شده‌اند. يافته‌هاي گونه‌شناسانه حاكي از دو گونه‌ي ساباط است؛ گونه‌ي اول، با بيشترين درصد فراواني، بدون فضاهاي معماري و فقط پوشاننده‌ي گذر، مي‌باشد. ساباط‌هاي گونه‌ي دوم، گرچه همگي داراي اندام‌هاي فضايي اتاق و يا ايوان بر روي گذر به‌عنوان شِماي مشترك مي‌باشند، ولي براساس چگونگي تركيب اين عناصر، جهت‌گيري ساباط و همچنين زندگي متفاوتي كه در هر يك جاري بوده است به سه زير گونه‌ي ساباط اتاق‌دار با تعبيه بازشو در دو نما، ساباط با تركيب اتاق و ايوان در يك نما و ساباط ايون‌دار در دو نما تقسيم مي‌شوند. براساس نتايج مطالعات شفاهي در ارتباط با طرح‌واره‌ي نسبت خويشاوندي يا عدم نسبت خويشاوندي مالكان ساباط‌ها،  در گونه‌ي اول مالكان خويشاوند دو طرف گذر، مربوط به يك خاندان بوده و با ساخت ساباطي، ورودي خانه‌ها نيز در زير ساباط تعبيه مي‌گردد. در گونه‌ي دوم مالكيتِ ساباط، با رضايت و توافق مالكان دو طرف گذر كه با يكديگر نسبت خويشاوندي نداشته به يكي از طرفين تعلق مي‌گيرد.