گاهشماري‌هاي محلي و چگونگي تطبيق آنها در اسناد اداري شاهنشاهي هخامنشي

آنچه ساختار اداري شاهنشاهي هخامنشي را از ديگر حكومت‌هاي باستاني متمايز مي‌سازد، تنوع بايگاني‌هاي اين دوره از نظر خط‌ و‌ زبان و گاهشماري است. در مركز شاهنشاهي از تقويم فارسي‌باستان و عيلامي، در ميان‌رودان، بخش‌هاي يهودي‌نشين و كليه‌ي اسناد آرامي، مانند: الفانتين، ايدومه، از تقويم بابلي، و در مصر تقويم مصري استفاده مي‌شد. پرسش اصلي پژوهش حاضر اين است كه، با توجه به اين واقعيت كه در مكاتبات ميان بايگاني‌هاي مختلف از‌ يك شيوه‌ي گاهشماري استاندارد استفاده نشده است، هخامنشيان براساس چه سازوكاري اين گاهشماري‌ها را با يكديگر هماهنگ مي‌كردند؟ در ‌اين مقاله براي پاسخ به اين پرسش، با تكيه بر اسناد و مدارك مكتوب و منتشر شده و با روش تحقيق توصيفيتحليلي، ابتدا به معرفي شيوه‌هاي گاهشماري اين دوره برپايه‌ي كتيبه‌هاي شاهي و بايگاني‌هاي به‌دست آمده از تخت‌جمشيد، ميان‌رودان و اسناد آرامي مصر و بلخ پرداخته و سپس چگونگي تطبيق آن‌ها در اسناد اداري مورد بررسي قرار گرفته است. فرضيه‌ي اين پژوهش آن است كه هخامنشيان بدون آن‌كه بخش‌هاي مختلف شاهنشاهي را به استفاده از يك تقويم يكسان ملزم كنند، كوشيدند تا تقويم‌هاي مختلف را با يكديگر منطبق و هماهنگ سازند. از آنجا‌كه تقويم فارسي باستان، عيلامي و بابلي داراي ساختار گاهشماري مشابه، قمريشمسي بودند كه در آن‌ها ماه‌ها قمري و طول سال شمسي محاسبه مي‌شد، براي آن‌كه سال‌نو در آغاز اعتدال بهاري واقع شود، لازم بود كه در فواصلي از سال، ماه كبيسه به تقويم بيفزايند. در ميان‌رودان و عيلام، افزودن ماه كبيسه تا‌ حد زيادي متأثر از عوامل سياسي بود؛ اما پژوهش پيش‌رو نشان مي‌دهد كه هخامنشيان براي كارآمدي نظام اداري قلمرو گسترده‌ي خود، تقويم‌هاي محلي پيش‌گفته را ازطريق محاسبات رياضي و نجومي و افزودن ماه كبيسه، كاملاً با هم هماهنگ كردند. بهترين شاهد اين ادعا اسناد اداري مصري در دوره‌ي مورد بحث هستند كه در آن‌ها به‌منظور هماهنگي با ديوانسالاري شاهنشاهي، در كنار گاهشماري سنتي شمسي، تاريخ‌گذاري قمريشمسي نيز به‌كار رفته است.