عوامل تخريب و متروك شدن كاروانسراي ايلخاني بيستون براساس يافته هاي باستان شناختي

يكي از آثار شاخص به‌جامانده در مجموعه‌ي آثار تاريخي بيستون، بنايي‌ست موسوم به «كاروانسراي ايلخاني» كه برروي ديوارهاي كاخ نيمه‌تمام ساساني ساخته شده است؛ اين بنا در دوره‌ي ايلخاني به كاروانسرا تبديل و بعد از مدتي كوتاه به يك‌باره تخريب و متروك مي‌گردد كه از مسئله‌هاي بحث‌برانگيز حيات تاريخي آن است. در ادوار واپسين دوران اسلامي بالأخص در دوره‌ي قاجار و پهلوي‌، ساخت‌وسازهايي برروي مخروبه‌هاي اين كاروانسرا صورت‌گرفته كه از اين رهگذر به شالوده‌ي اصلي آن آسيب‌هاي فراواني وارد شده و به‌نوعي عوامل شناسايي تخريب ‌را دشوار كرده است. در چنين رهيافتي، ضرورت مطالعه بر روي عوامل و دلايل تخريب اين بناي تاريخي، امري ضروري به‌نظر مي‌رسد؛ بنابراين، هدف اصلي جستار حاضر، واكاوي چگونگي تخريب بناي مذكور است. اين پژوهش سعي دارد با استفاده از روش تحقيق تاريخيتحليلي برپايه‌ي شواهد و متون تاريخي، به‌واسطه‌ي توصيفات ارائه شده توسط مورخان از زلزله‌هاي تاريخي، ضمن مطالعه‌ي دقيق ساختار معماري بناي ايلخاني بيستون كه در پسِ چندين فصل كاوش باستان‌شناختي آلماني و ايراني انجام شده، حيات تاريخي آن‌را مورد بحث و تحليل قرار دهد؛ حال اين پرسش مطرح است: چه عاملي مسبب تخريب و متروك‌شدن كاروانسراي ايلخاني بيستون بوده است؟ براساس شواهد باستان‌شناختي در نوع ريزش سقف و اجساد مدفون شده در زير آوار‌، فرض بر اين است كه كاروانسراي ايلخاني بيستون با وقوع زلزله تخريب و متروك‌ شده است. اين فرضيه براساس قرارگيري بيستون در جوار مجموعه‌گسل‌هاي پُرخطر زاگرس‌مركزي و زلزله‌خيز بودن بخش‌هاي بزرگي از آن، كه در طول تاريخ باعث خرابي بسياري از بناها شده، قابل اثبات است؛ همچنين برخي متون تاريخي نيز، به اين موضوع اشاراتي داشته‌اند. برآيند پژوهش، حاكي از آن‌ست كه در طول تاريخ به‌واسطه‌ي زلزله‌هاي متعدد، نواحي مختلفي از كرمانشاه و بناهاي متعددي مانند: معبد آناهيتاي كنگاور، و ازجمله كاروانسراي ايلخاني بيستون تخريب و الگوي معماري آن‌ها تغيير شكل داده؛ به‌گونه‌اي كه در اين‌ميان، حتي گاهي جمعيت آن نيز نوسان داشته است.