بررسي تاريخي و باستان شناختي قلعه كهنه ي كرمانشاه

شهر كرمانشاه يكي از مراكز جمعيتي غرب ايران است، اين شهر در حاشيه‌ي مرزهاي طبيعي فلات ايران و بر روي يكي از بزرگ‌ترين دشت‌هاي زاگرس‌مركزي شكل گرفته و از دوره‌ي پارينه‌سنگي تا به امروز مورد توجه جوامع انساني بوده است. موقعيت جغرافيايي و قرارگيري در مرزهاي طبيعي و سياسي سبب اهميت نظامي منطقه شده است. اين موضوع از عصر صفوي و در پي چالش‌هاي ايران و عثماني، افزايش و با تثبيت مرزهاي غربي، تا امروز ادامه يافته است. مدارك تاريخي نشان مي‌دهد كه در عصر افشاريه قلعه‌ي وسيعي در اين منطقه تأسيس و كرمانشاه به يكي از مراكز نظامي نادرشاه تبديل شد. اين قلعه كه پس از شكل‌گيري شهر جديد در اواخر زنديه و توسعه‌ي آن در عصر قاجار، با نام «قلعه‌كهنه» از آن ياد مي‌شود، در دشت ساخته شده و از نقشه‌ي موسوم به «ستاره‌اي» در طراحي و ساخت آن استفاده شده است؛ اين نقشه با نمونه‌هاي اروپايي قابل مقايسه است. قلعه‌كهنه در زمان تشكيل حكومت زنديه تخريب شده و پس از آن، درپي تغييرات بستر رودخانه‌ي قره‌سو و گسترش فضاي شهري كاملاً از بين رفته است. مسأله‌ي اصلي اين نوشتار بررسي اين اثر با تكيه‌بر مدارك و شواهد موجود است. اين بررسي براي دستيابي به ويژگي‌هاي معماري نظامي در دوره‌ي افشاريه انجام شده و ضرورت آن با توجه به اطلاعات محدودي كه از اين دوره دراختيار داريم، مشخص مي‌شود. بر اين اساس پرسش‌هايي پيرامون علل ساخت قلعه از سوي نادرشاه؛ ساختار معماري به‌ويژه نقشه‌ي آن و كاركرد تسليحاتي و مسكوني قلعه مطرح مي‌شود و فرضياتي مبتني‌بر كاركرد تسليحاتي قلعه و تداوم ظهور عناصر معماري غربي از عصر صفوي به‌بعد ارائه مي‌گردد. اين پژوهش به روش توصيفيتاريخي تحليلي انجام شده است و ضمن مطالعه‌ي متون و مدارك عصر افشاريه و زنديه، تصاوير هوايي و داده‌هاي حاصل از كشفيات اتفاقي را مورد بررسي قرار مي‌دهد.