ايهام تناسب در محور عمودي متن (با نگاهي به سير تحوّل ايهام در كتب بلاغي پارسي)

مقالۀ حاضر در پي پاسخ‌ به اين سؤال برآمده‌است كه آيا ايهام تناسب ـ آنگونه كه از آثار قدما برمي‌آيدـ تنها در سطح «يك بيت» يا «يك جمله» (محور افقي) نمود مي‌يابد، يا مي‌توان آن را در محور عمودي متن نيز نشان داد؟ براي پاسخ‌ به اين پرسش، ابتدا به بررسي سير تحوّل ايهام در كتب بلاغي پارسي پرداخته‌ايم و نشان داده‌ايم كه ايهام، ايهام تناسب، ايهام ترجمه، ايهام تضاد، ايهام تبادر و... را براي اوّلين‌بار چه كساني مطرح كرده‌اند. تعاريف و شواهد گوناگون آن‌ها را مورد بررسي و نقد قرار داده‌ايم، آراي قدما را با نظرات معاصران سنجيده‌ايم و در پايان، با ذكر شواهدي از حافظ و نفثه‌المصدور و ديگر متون به بررسي «ايهام تناسب در محور عمودي متن» پرداخته‌ايم. در اين بخش، پس از ذكر شواهد متني، معاني واژه‌هاي ايهامي در فرهنگ‌هاي معتبر فارسي پيگيري شده‌است و تا حدّ امكان تلاش ‌شده به فرهنگ‌هاي متأخّر استناد نشود. چنان‌كه خواهيم ديد، اين گونه ايهام‌آوري با سبك‌شناسي ساختگرا كاملاً سازگار و شايستۀ بررسي است.