بررسي تداعي مجاورت و علاقه‌هاي مجاز

مفهوم مجاز به دليل پيوند داشتن با زبان قرآن و باورهاي كلامي مسلمانان، از آغاز مطالعات بلاغي در جهان اسلام به صورت بحثي چالش‌برانگيز و مهم مورد توجه بوده‌است. فرّاء، ابن ابي‌الخطاب قرشي، ابوعبيده معمّربن مثني، جاحظ و عبدالقاهر جرجاني مهم‌ترين كساني هستند كه گام‌هاي اساسي را در شكل‌گيري تعريف مجاز برداشته‌اند. اين مفهوم نزد سكّاكي و خطيب قزويني به يك اصطلاح بلاغي تبديل ‌شد و تا امروز نيز در علم بيان به همان شكل مطرح است. در دوران معاصر، هرچند پژوهش‌هاي زبان‌شناسي در روشن شدن تقسيم‌بندي و تعريف مباحث علم بيان و بديع كمك بسياري كرده‌است، اما دربارۀ مجاز همان تعريف سنّتي و علاقه‌هاي مطرح در متون بلاغي كهن تكرار شده‌است. اين مقاله پس از بيان سير تطوّر تعريف مجاز و علاقه‌هاي آن، به نقد و بررسي اين بحث بر اساس نظريۀ قطب‌هاي استعاري و مجازي زبان ياكوبسن خواهد پرداخت و با ياري گرفتن از مفهوم تداعي معاني و قانون مجاورت در تداعي مي‌كوشد تا نشان دهد كاربردهاي مجاز مرسل در حقيقت، مجاز به علاقۀ تداعي مجاورت هستند و مي‌توان با اين رويكرد، نگاهي تازه به بحث علاقه‌هاي مجاز داشت و آموزش آن را تسهيل نمود.