نشانه‌شناسي عناصر روايي در روايت‌هاي عرفاني

نشانه‌شناسي به گونه‌اي نظام‌مند به بررسي، تحليل، تفسير و فهم نشانه‌هاي متن مي‌پردازد. يكي از مشخصه‌هاي بنيادين روايت‌هاي عرفاني، رمزپردازي است. در اين نوشتار براي رمزگشايي و تفسير روايت‌ها، دريافت متن و فهم كاركردهاي روايي آن، به نشانه‌شناسي عناصر روايي در سه اثر اصيل و تأثيرگذار كشف‌المحجوب، رسالۀ قشيريه و تذكره‌الاولياء پرداخته‌ايم. يكي از رويكردهاي كارآمد نشانه‌شناسي و متناسب با افق روايت‌هاي عرفاني، روش چارلز سندرس پيرس است. با توجه به اهميتي كه نظريۀ پيرس براي تعبير و تفسير قائل است و بر كاركرد ارجاعي نشانه‌ها تأكيد مي‌كند، عناصر روايي روايت‌هاي عرفاني را در سه اثر يادشده بر اساس رويكرد پيرس بررسي كرده‌ايم. اين عناصر شامل شخصيت‌ها، تقابل و تضاد، تكانه و پيوند، زاويۀ ديد و تمهيد زماني است. مهم‌ترين مشخصۀ نشانه‌هاي روايي، باهم‌بودگي آن نشانه‌ها با تناقض و تضاد است كه از مشخصه‌هاي تجربۀ امر قدسي است. همچنين، اين باهم‌بودگي شيوه‌اي است براي مقابله با انديشه‌هاي ظاهري و رسمي، تا نشان دهد كه اين تجربۀ ديني و سلوك عارفانه است كه مايۀ تحوّل و ارتقاي روحي مي‌شود. بر اين اساس، آشكارگي ضدروايت، عناصر و شخصيت‌هاي منفي نيز در بافت ساختار روايت‌ها تبيين مي‌گردد.