بازشناسي سطوح گفتماني در نهج‌البلاغه

هر متن تابعي از يك گفتمان يا تعامل چندگفتمان با يكديگر است. هر صاحب گفتماني نيز به كمك قواعد زباني به حوادث و واقعيت ‌هاي پيراموني خود معنا مي‌ بخشد و توليد محتوا مي‌ كند. از اين منظر، متن نهج‌البلاغه حامل و محمل اصلي گفتمان امام علي(ع) است كه بر سطوح مختلف و با ساختارهاي زباني متفاوت شكل ‌گرفته است. در اين پژوهش از روش تحليلي و به‌خصوص الگوهاي كار در حوزۀ روش تحليل گفتمان و تطبيق آن بر نهج‌البلاغه كمك گرفته شده است تا روشن گردد كه از يك‌‌سو، گفتمان امام در نسبت با ساير گفتمان‌هاي رقيب، شفافيت، جامعيت و قاطعيت بيشتري دارد؛ از سوي ديگر، هندسۀ زباني و معرفتي اين گفتمان، اضلاع متعددي دارد. يافته ‌هاي اين پژوهش از اين واقعيت حكايت دارد كه در متن زباني نهج‌البلاغه سطوح متعدد گفتماني قرار دارد كه مي‌ توان به مواردي چون استفادۀ مناسب از مفاهيم و اصطلاحات رايج زمانه؛ تنوع اهداف و مقاصد در استفاده از زبان؛ توانش بالاي ارتباطي بين امام و ديگران؛ ترسيم خط‌‌‌‌مشي هاي اساسي جامعه از دل اتفاقات گوناگون؛ تنوع كنش گفتاري به جهت تعدد مخاطب و تفاوت موقعيت؛ ابتناي هر واقعيت بر انديشه و باور راستين؛ پرده برداري از مقاصد و كاركرد گفتمان ‌هاي رقيب؛ هدايت مردم و جامعه به سمت الگوهاي برتر و كامل زيست فردي و اجتماعي و غيره اشاره كرد. نبود هر يك از اين سطوح با رسالت خاص امام به‌خصوص پس از رحلت پيامبر اكرم(ص) كه جامعه دچار اختلافات زيادي شده بود و مي ‌بايست گفتماني جامع، دقيق و اثرگذار خلق كند تا در برابر گفتمان‌هاي رقيب حرفي براي گفتن داشته باشد سازگار در نمي‌ آيد.