تحليل خطبه «فتنه» نهج‌البلاغه براساس مباني نقد فرماليسم

فرماليسم يا همان صورت‌گرايي يكي از جديدترين مكاتب نقد ادبي است كه در قرن بيستم ظهور كرد. ارزش زيباشناختي يك اثر ادبي از نگاه فرماليستي در درجه نخست مبتني بر شيوه به‌كارگيري فرم واژگان، عبارت‌ها و كيفيت ساختار متن مي‌باشد. پژوهش حاضر با تكيه بر مباني مكتب صورت­گرايي و با رويكردي تحليلي، «خطبه فتنه» در نهج‌البلاغه را مورد بررسي قرار داده است. ساختار و فرم عبارات در اين جستار از سه منظر واژگاني، آوايي و نحوي صرفي، تحليل شده است. هدف از انجام اين پژوهش تبيين ميزان خلاقانه بودن فرم واژگان، جملات و نقش آن در رساندن مضمون خطبه و برانگيختگي مخاطب مي‌باشد. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه با اتخاذ شگرد قاعده‌افزايي، از گذر تناسب معنايي، تكرار و تقابل واژگان در قالب ساخت تركيبات تازه، انسجام خاصي در متن حاكم شده است.  ‌       ضرب‌آهنگ آوايي واژگان با تكرار برخي از حروف كه ارتباط معنايي مستقيمي با مضمون متن دارند، مفهوم را به شكلي ملموس و قابل فهم به مخاطب انتقال مي‌دهد؛ همچنين تكرار ساخت‌هاي نحوي مشترك و جملات اسميۀ كوتاه، تكرار ادوات تأكيد و قسم به‌عنوان يكي از عوامل برجسته‌ساز متن، زمينه را براي جلب توجه بيشتر مخاطب فراهم ساخته و به نحو اعجاب‌ برانگيزي با مضمون كلي خطبه تناسب و هم‌خواني دارد.