تعريف و دسته بندي جامعه شناختي از حوزۀ اخلاق اطلاعات

A Sociological Definition and Categorization of Information Ethics

زمينه و هدف: در هر حوزۀ مطالعاتي، تعاريف اوليه سنگ بناي ساير مطالعات را ميسازند و به آنها جهت ميدهند. مقالۀ حاضر نيز قصد دارد با تحليل مفهومي تعاريف و دسته بندي هاي انجام شده از حوزۀ «اخلاق اطلاعات»، ضمن شناسايي نقاط عزيمت تعاريف، تعريف جديدي از اين مفهوم ارائه كند تا بتواند پايه اي براي مطالعات آتي باشد. روش: روش پژوهش حاضر كتابخانه اي يا سندي است و از رويكرد تحليل مفهومي براي بررسي استفاده شده است. بر اين اساس، كليۀ متون نظري حوزۀ اخلاق اطلاعات در پايگاههاي مقالات فارسي و انگليسي شناسايي شد و پس از گردآوري حدود 1390 مقاله، به جستوجوي تعاريف و دسته بندي هاي انجام شده و تحليل نقاط عزيمت و پيش فرضهاي آن اهتمام گرديد و 20 نويسنده كه به تعريف منسجم از اخلاق اطلاعات پرداخته بودند شناسايي و آثار آنها به دقت مطالعه گرديد. سپس با يك ديد نظري - جامعهشناختي، با تكيه بر آراء ژاك دريدا و پير بورديو، تعريف و دسته بندي جديدي از حوزۀ اخلاق اطلاعات ارائه شد. يافته‌ها: يافته ها نشان داد كه 20 تعريف و دسته بندي اصيل از مفهوم «اخلاق اطلاعات» صورت گرفته است كه عموماً از فنآوري اطلاعات و ارتباطات، و علم اطلاعات (كتابداري و اطلاعرساني) عزيمت كردهاند؛ هر چند تعاريفي با رويكردهاي حقوقي، ماركسي، اسلامي، و اجتماعي نيز وجود داشته است. دو مفهوم «جايگاه» و «دسترسي» در همۀ تعاريف، مفاهيم كليدي بودند به طوري كه هر تعريف با توجه به موضع تئوريك مؤلف به تعريف پرداخته بود و دوم اينكه كنترل دسترسي، مفهومي كليدي در تعاريف بود. با جستجوي نظريات سعي شد كه اين دو مفهوم بر پايۀ نظريات موجود در قالب تعريفي جديد مفهوم سازي گردد. پس از جستجو در نظريات، مفهوم دريدائي «پرسش از پرسشها» و مفهوم بورديوئي «جايگاه» متناسب تشخيص داده شد. براي مفهوم كليدي دسترسي نيز بر اساس آراء فوكس (1393) سعي شد يك دسته بندي اجتماعي بر اساس توليد و مصرف اطلاعات ارائه شود؛ طوري كه بتوان مفهوم دسترسي را در آن جاي داد. بنابراين، افراد بر پايۀ توليد و مصرف اطلاعات به گروههاي مصرفكنندۀ اطلاعات، مصرفكنندۀ توليدگر، توليدكنندۀ اطلاعات و حاكمان تقسيم شدند. بر اين اساس، مسائل سرقت اطلاعات و امنيت اطلاعات بيشتر جزو مسائل اخلاقي مورد توجه توليدكنندگان اطلاعات و حاكمان است؛ مسائل حريم خصوصي، حقوق مالكيت فكري و سرقت علمي بيشتر مطالبۀ اخلاقي مصرفكنندگان توليدگر و توليدكنندگان اطلاعات است و مسائل آزادي دسترسي به اطلاعات و سانسور و كنترل محتوا دغدغه هاي اخلاقي مصرفكنندگان اطلاعات و سپس مصرفكنندگان توليدگر به حساب ميآيد. اصالت/ارزش: اصالت مقالۀ حاضر در تلاش براي بررسي جامع تعاريف و ارائۀ رويكردي جديد در تعريف اخلاق اطلاعات است. با استفاده از تعريف حاضر ميتوان تحليل كرد كه هر پرسش و مطالبه دربارۀ اخلاق اطلاعات از چه جايگاهي برخاسته و آن جايگاه، چه پيش فرض هايي را در اتخاذ موضع اخلاقي با خود به همراه خواهد آورد.

Background and Aim: This paper aims at the analysis of the definitions and categorizations of the realm of “Information Ethics” to criticize assumptions and clarify points of departure for introducing a new definition and categorization. Method: I used documentary research method and conceptual analysis approach. This method and approach is the best fits with the goal of pursuit roots of social concepts and their pre-assumptions. After collecting all literature of the domain of “Information Ethics”, I tried to extract core definitions and categorizations and analyze their assumptions and points of departure. Then, I used the concepts extracted from all definitions and some aspects of the “General theory of Practice” (Pierre Bourdieu) and “Deconstruction” (Jacques Derrida) to introduce new definition and categorization of the domain of “Information Ethics”. Results: Results shows that 20 original definitions have been offered and two main stream point of departure have been adopted, however, some other views such as legal, societal, Islamic, Marxian, Habermasian approaches have been introduced too. I adopted “access” and “position” as original points for categorization and used Derrida’s and Bourdieu’s viewpoints to offer a new sociological definition. I categorized social groups by their valuation on information production and consumption on the basis of Fuches’ viewpoints. Four social groups distinguished as “information consumer”, “prosumer (information producer-consumer)” “information producer” and “information governor”. Freedom of expression, censorship and content conrol and filtering is questions of the individuals that put in to the “position” of “information consumer”. Information security and information piracy is the core questions of information producers and information governors. Eventually, privacy, intellectual property and plagiarism is the questions of information procumers & information producers. Originality/Value: originality of this paper is about its new approach in the definition of “Information Ethics”. By this categorization we can argue about the “access problem” in terms of the “position” of individuals or groups in the production, consumption or governance of information