بررسي آماري وضعيت و زمينه هاي فعاليت علماي علوم ديني در ايران عصر سلجوقي

يكي از تحولات تاريخي ايران عصر سلجوقي برتري يافتن موقعيت قشر اجتماعي موسوم به فقها و اهل شريعت اهل سنت در عرصه هاي آموزشي  و  اجتماعي و فرهنگي بود. با اين كه در مورد اين پديده در شكل گزاره هاي تاريخي كيفي تحقيقات قابل توجهي صورت گرفته و ديدگاه هاي مختلفي مطرح شده است، اما ابعاد و مصاديق تاريخي چنين امري به صورت دقيق مورد پژوهش قرار نگرفته است. در اين نوشته تلاش شده است كه بر اساس يافته ها و روش تحليل آماري، موقعيت علماي ديني شناخته شده ايران عصر سلجوقي بر اساس فعاليت آنها در سه زمينه، يعني فعاليت علمي، مذهب و حوزه هاي جغرافيايي، نشان داده شود. مبناي كار منابع تاريخي مهم چون الكامل ابن اثير،  المنتظم ابن جوزي، وفيات الاعيان ابن خلكان ، سياق تاريخ نيشابور عبدالغافر فارسي و الانساب سمعاني بوده است. بر اساس يافته هاي پژوهش، عراق عرب و خراسان پررونق ترين مراكز حضور و فعاليت علماي ديني در دوره سلجوقي بوده اند و عراق عجم در رتبه سوم قرار داشته است. همچنين از ميان علماي ديني شناخته شده، در حدود 80 درصد آنها شافعي مذهب بوده اند. از حيث فعاليت فكري و آموزشي هم در حدود 70 درصد علماي ديني شناخته شده در علم حديث فعاليت داشته اند. پيشينه تاريخي، مركزيت سياسي خراسان و عراقين عرب و عجم در دوره سلجوقي، تأسيس مدارس نظاميه در شهرهاي مهم خراسان و عراق و حمايت هاي حكومت سلجوقي از مذهب شافعي و علوم نقلي اهل سنت در به وجود آمدن وضع مذكور تأثير بسيار زياد داشته است.