معرفي و بررسي علمي نسخه خطي منحصر به فرد پنج‌گنج نظامي محفوظ در كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران

Introduction and scientific study of unique manuscript of the Nezami’s Panj Ganj in central library and documentation centre of University of Tehran

هدف: هدف از اين پژوهش، شناسايي مواد و تركيبات مختلف به كار رفته در نسخه خطي پنج گنج نظامي است. اين نسخه‌ي مصور و منحصر به فرد، متعلق به دوره مغول و قرن هشتم ه.ق است و توسط كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران در سال 1346 خريداري شده است. روش: با توجه به نفيس بودن اين اثر و محدوديت در نمونه‌برداري، از روش‌هاي غير تخريبي مثل ميكروسكوپ نوري پلاريزان (PLM)، طيف‌نگاري فلورسانس پرتو ايكس قابل حمل (micro-XRF) و طيف‌نگاري زير قرمز تبديل فوريه (FTIR) مجهز به سلول انعكاسي ATR استفاده شد و تركيبات و عناصر موجود در كاغذ و رنگ‌هاي به كار رفته در تزئينات و نقاشي‌هاي اين نسخه خطي شناسايي شدند. يافته‌ها: نتايج نشان داد در كاغذ متن و حاشيه اين نسخه خطي از مخلوط كتان و كنف با درصدهاي متفاوت استفاده شده است. نقاشي‌هاي اين نسخه بر روي يك لايه از هانتيت (كربنات دوتايي منيزيم و كلسيم) سفيد رنگ صورت گرفته است. در سر لوح و نقاشي‌هاي اين نسخه خطي، رنگدانه‌هاي شنگرف، لاجورد، نيل، زرنيخ، زنگار، طلا، دوده و هانتيت به كار رفته است و در بعضي از رنگ‌ها مثل صورتي، نارنجي، خاكستري و قهوه‌اي از مخلوط دو يا سه رنگدانه استفاده شده است. مواد به كار رفته در ساخت كاغذ و رنگ‌ها همه از مواد شناخته شده و رايج در زمان كتابت اثر است.

Purpose: The objective of this study is to identify the different ingredients used in the manuscript of the Nezami’s Panj Ganj. This unique illustrated version belongs to the Mughal era in the eighth century AH and it has been purchased by central library and documentation centre of University of Tehran in 1346. methodology: According to the exquisite nature of this work and limitations of sampling, non-destructive methods such as optical microscope polarizing (PLM), spectroscopy, Portable fluorescence X-ray (micro-XRF) and spectroscopy Fourier- transform infrared equipped Attenuted total reflectance (ATR) was used and the ingredients available in paper and the colours have been used in the decorations and paintings of this manuscript have been identified. Findings: The results showed that in the paper text and the margin of this manuscript, mixture of linen and hemp has been used by different percentages. The paintings of this manuscript have been drawing on a layer of white Huntite (double carbonate of magnesium and calcium). In the headpiece and paintings of this manuscript, vermilion, ultramarine, indigo, orpiment, verdigris, gold, charcoal and Huntite pigments used and in some colours like pink, orange, gray and brown mixture of two or three pigments has been used. All pigments and materials have been used in the production of paper and colours were known and common at the time of writing the script.