بررسي تطبيقي كاركردهاي هنري نقشمايۀ آينه در اشعار زنانه و مردانه

موتيف يا نقشمايۀ آينه در شعر مردانۀ فارسي كاركردهاي هنري گوناگوني داشته است، از تصاويري كه خاقاني بر اساس سوابق ادبي و فرهنگي مربوط به آينۀ محسوس و مادي آفريده است تا به كار رفتن به‌عنوان رمز انسان كامل و دل خالي از تعلقات و محل تجلي ذات و صفات الهي در اشعار عرفاني (مثلاَ مثنوي معنوي) و رمز حيرت در شعر بيدل. اما در ديوان ژاله قائم مقامي همراز زن گشته و موضوع اصلي سروده هايي قرار گرفته است كه تنها با نگاه زنانۀ ژاله ميتوانست پديد بيايد. محققان در بررسي اين سروده ها اشتباهاتي داشته اند كه بيان خواهد شد. كمي پس از ژاله و بدون مطالعۀ شعر او، فروغ فرخزاد نيز چنين رابطۀ شخصي زنانه اي با آينه دارد و صورخيال پيچيده تري را بر اساس آن مي آفريند. اما اين پيوند ذاتي را كه ژاله ميان زن و آيينه برقرار ميكند در اشعار حِكمي و غيرشخصي و مردانۀ پروين اعتصامي نميبينيم. براي همين بهره گيري او از آينه در چارچوب مضامين تكراري گذشتگان باقي مانده است و شخصي و ابتكاري نيست. مقالۀ حاضر با اشاره اي به رابطۀ زن با آينه و ويژگيهاي سبكي اشعار زنانه، به بررسي موارد كاربرد آينه در سروده هاي شاعران يادشده ميپردازد و زنانگي اين كاربردها و تأثير آن را در خلاقيت سرايندگان نشان ميدهد، ضمن اينكه بر تفاوت استفادۀ ژاله و فروغ از اين وسيلۀ نسبتاً زنانه، تأثير زنانگي و شخصي بودن شعرشان بر خلاقيت آنها و تفاوتشان با پروين و گذشتگان تأكيد ميكند.