گفتوگومندي سر اسطوره‌هاي مسلط بر هنر دورۀ قاجار و نقش آن در تصويرگري شخصيت شيرين

Dialogism of the Dominant Archimyths on the Art of the Qajar Period and Its Role in Illustrating "Shirin" Character

سر اسطوره هاي مسلط بر فرهنگ و هنر هر جامعه شكل دهنده گفت وگو هايي هستند كه به جريان هاي فرهنگي و خلق هنري در آن جامعه جهت ميدهند. در دوره قاجار، ورود و ترويج سر اسطوره فرنگ در ايران باعث به‌ وجود آمدن تحولاتي شايسته توجه در حوزه فرهنگ و هنر شد. يكي از نمودهاي پربسامد و تأثيرگذار چنين تحولي در تصويرگري و به خصوص تصويرگري زنان مفهوم «ديگري» اين دوره بود. از اينرو، اين پژوهش با انتخاب «شخصيت شيرين»، كه شخصيتي با ظرفيت بالا براي «ديگري» شدن و «فرنگي» شدن در آن دوره بود، به مطالعه گفت و گومندي (باختيني) سر اسطوره هاي مسلط بر هنر دوره قاجار پرداخت. اين مطالعه در پي پاسخ به اين پرسش شكل گرفت كه در يك جامعه، كه در يك زمان تحت تأثير چند سر اسطوره مختلف است، نحوه تأثيرگذاري سر اسطوره ها بر شكل گيري و تحولات يك ايكون اسطورهاي كلان چگونه است؟ بدين منظور، بررسي تصاوير موجود از صحنه «آبتني شيرين»‌ ـ به منزله پيكره مطالعاتي‌ ـ با روش تحليل هاي بينا متني و بينا گفتماني بدين نتيجه رسيد كه در دوره قاجار بين سه سراسطوره فرنگي، ايراني و اسلامي گفت و گويي شكل گرفته كه سر اسطوره اسلامي در آن نقش ميانجي دو سر اسطوره ديگر و فراهم كننده مقدمات گفت و گو را برعهده داشته، اما در نهايت، با گذشت زمان و قوت‌گرفتن اين گفت و گو، سر اسطوره اسلامي از آن خارج شده است.

The dominant archimyth of the culture and the arts of each society formulate dialogues that direct cultural trends and artistic creation in that society. During the Qajar period, the arrival and promotion of Farang archimyth in Iran caused a significant development in the field of culture and art. One of the most frequent and influential manifestations of such a transformation in illustration, and especially in women illustration, was the "other" concept of this period. Therefore, this study chose the character of "Shirin", who is a personality with high-capacity for becoming "other" and "Farangi" in that period, studied the dialogue (Bakhtin) of the dominant archimyths on the art of Qajar period. This study sought to answer the question that, in a society influenced by different influences at one and the same time, how is the influence of the archimyths on the formation and evolution of a great mythical icon? For this purpose, the evaluation of the existing images from the scene of "Shirin’s bathing" by the method of intertextual and interdiscursive analysis has led to the conclusion that in the Qajar period between the three Farang (Western), Iranian and Islamic archimyths a dialogue has been established in which the Islamic archimyth has the role of mediator between the two other archimyths. It provided the basis for the dialogue, but eventually the time has passed and the dialogue has intensified and the Islamic archimyth has left it.