مصلحت بيني و واقع گرايي در انديشه هاي سياسي ماكياولي و خواجه نظام الملك

Expediency and Realism in political thinks of Machiavelli and Nizam al-moulk

آنچه مطمح­ نظر ماكياولي، متفكر بزرگ سياسي سده­ هاي پانزدهم و شانزدهم ايتاليا بوده است، اين مهم بود كه چگونه مي­توان روش هاي اجرايي و درست به دست داد، تا بدان دست آويز، ايتاليا و فلورانس را از هجوم ويراني و تباهي نجات داد. بدين ترتيب، ماكياولي به واقع­گرايي و مصلحت­­­ انديشي در نظريات خويش به عنوان دو ركن اساسي در امور سياسي، توجه عمده نمود. بايد گفت كه خواجه نظام­­ الملك نيز با عنايت به واقعيت و مصلحت به موضوع سياست مي­ پرداخته و از اين طريق سعي در يكپارچه نمودن قلمرو سلجوقي داشته است. توجه به تشكيلات سياسي و سيستمي­ كردن آن­، نشان از نگاه متجددانه خواجه به موضوع سياست دارد. با اين حال­، آنچه از نظريه ماكياولي محقق شد­، شكل­­ گيري وحدت ملي و مصلحت عمومي بود­، ولي از­نظريه خواجه گرايش به استبداد و مصلحت شخصي به دست آمد كه تا دير­زماني تفكر سياسي مسلط در ايران بوده است. در اين نوشتار علاوه بر موارد تشابه در نظام انديشه ماكياولي و خواجه، به تفاوت­ ها نيز اشاره خواهيم نمود. درواقع بايد توجه داشت كه به رغم تفاوت بين تفكر شهودگراي ايراني و عقل­گراي غربي، شباهت هاي زيادي بين انديشه­ هاي خواجه و ماكياولي وجود دارد.

What was highlighted by Machiavelli, the great political thinker in fifteenth and sixteenth centuries in Italy was that how we can save Italy and Florence from destruction and ruination by some systematic procedures. Therefore, Machiavelli paid attention to realism and expediency in his theories as two main bases in political affairs. It should be noted that Nizam al-Moulk has also discussed politics with regard to realism and expediency and accordingly, has attempted to integrate the Seljuk realm. Devoting a great deal of attention to the political organization and systematizing it reveals his modern viewpoints to the politics. However, what was achieved by Machiavelli's theory was the formation of national unity and the common good, but in Nizam al-Moulk`s perspective, a tendency toward authoritarianism and personal interests was claimed which has been the dominated political way of thinking in Iran for a long time. In this paper, in addition to the similar ideas in Machiavelli`s thinking system and Nizam al-Moulk`s opinions, the differences will also be mentioned.In fact it shuld be remembered that in spite of broad cultural differences between iranian institutionalistic thought and western rationalism there are many similarities between khajeh and machiavelli.