كليدواژه :
تفسيرهاي عرفاني , نثر عرفاني فارسي , متون غيرتفسيري , گرايش‌ها و شيوه‌هاي تفسيري , متون فارسي قرن پنجم و ششم هجري
چكيده فارسي :
علاوه بر متون تفسيري كه اختصاص به تفسير آيات قرآن دارند، متن هاي غيرتفسيري هم در لابه‌لاي مطالب خود داراي تفسيرهايي پراكنده از آيات قرآن اند كه از اين منظر تاكنون بدانها توجه نشده است. بررسي و استخراج و تحليل اين تفاسير علاوه بر آگاهي يافتن از ميزان و مآخذ اطلاعات قرآني نويسندگان، گامي است در جهت توسعۀ منابع تفسير به خصوص متون متقدم نثر پارسي كه به دليل نزديكي بيشتر نويسندگان آنها با عصر نزول قرآن اطلاعات تفسيري نسبتاً دقيقتر و صحيحتري را عرضه ميكنند. از جملۀ اين متون، آثار عرفاني پارسي است كه به آيات قرآن و تفاسير لطيف و عميق آن به شيوه هاي گوناگون آراسته اند، و مانند كتابهاي تفسير ارزش كنكاش و بررسي دارند. از آنجا كه قديمترين اين آثار كه به دست ما رسيده، متعلّق به قرن پنجم هجري است، در اين مقاله كمّيت تفاسير موجود در آثار متصوّفه و عرفاي ايراني غير مفسّر (به معناي مصطلح) از اين زمان تا نيمۀ قرن 6 به روش استقراء تامّ بررسي، و سپس تجزيه و تحليل شده است. شايان ذكر است كه طي بررسي انجام گرفته در متون عرفاني نثر پارسي در اين دو قرن (حدود سي اثر) با احتساب آيات تكراري مجموعاً 925 آيه تفسير شده است كه اين رقم تقريباً معادل يك هفتم آيه هاي قرآن است. اين آيات به نه روش يا گرايش تفسير شده اند كه بيشتر تفسيرها عرفاني و كمترين تفسير، به شيوۀ كلامي و قرآن با قرآن است. شيوۀ استنباطي نوعي خاص در تفسير قرآن است كه در بعضي از اين آثار ديده ميشود. وجود شيوه ها و گرايش هاي گوناگون تفسيري نشان از آگاهي و استفادۀ عرفا و صوفيه از اين شيوه ها دارد. كمّيت و كيفيت تفسيرهاي موجود در آثار و نسبت آنها با متون به وسيلۀ نمودارهاي گوناگون نشان داده شده و با تحليل همراه گرديده است
چكيده لاتين :
In addition to the texts devoted to the interpretation of the Qur'anic verses, other texts also contain sporadic interpretations of the Qur’anic verses, among other things, which have not been considered from this point of view so far. The examination, extraction, and analysis of these interpretations have facilitated the understanding of the writers’ both the amount and sources of Qur'anic knowledge; moreover, it is a step towards the development of the sources of interpretation, especially those of the early Persian prose writers, which is due to their close proximity with the Qur’an's descent. Among these texts are the Persian mystical works adorned by Qur'anic verses, which are, similar to specific commentary texts of the Qur’an, worthy of further exploration. Since the earliest of these works have come to us from the fifth century AH, this paper reviews and analyzes the quantity of interpretations in the works of the monotheistic and mystical Iranian non-interpreter (from the middle of the 6th century) by perfect inductive method. It is worth noting that during the review of the mystical texts of Persian prose in these two centuries (about thirty works), with a total of 925 verses, including the repetitive verses, this interpretation covers approximately one-seventh of the Qur'anic verses. These verses have been interpreted based on nine different methods and approaches, most of which are mystical commentaries and the least are interpreted by theological and verse-by-verse commentaries. The deductive method is a special technique for the interpretation of the Qur'an, which is widely used in some of these works. The quantity and quality of the interpretations in the present study and their proportion to each particular text are illustrated by various diagrams
