بررسي آداب و رسوم خانقاهي در متون منثور متصوفه تا قرن هفتم هجري

The Study of Khaneghah’s Rituals in Prose Mystical Texts upto the Seventh Century AH

در دوره ­هاي اوليه تشكيل تصوف بتدريج صوفيان با محوريت مشايخ برجسته، خانقاه ­ها را به عنوان بزرگترين و گسترده­ ترين نهاد اجتماعي متصوفه تشكيل دادند. پس از تثبيت تصوف، خانقاه در عرفان اسلامي- ايراني به عنوان جايگاه تجمع مشايخ و صوفيان و در نتيجه تربيت مريدان قرار گرفت. خانقاه ­ها نقش و اهميت بسزايي در پرورش، تربيت و تكامل مريدان داشتند. از آنجا كه براي زندگي مسالمت­ آميزِ گروهي، رعايت آداب و مقرراتي خاص ضرورت دارد؛ پس بر طبق اين قاعده، بزرگان طريقت نيز براي ايجاد آرامش و فراغت خاطر كه لازمۀ ذكر و عبادت و خودسازي است در نظام خانقاهي كه مكاني براي زندگي دسته ­جمعيِ صوفيان بود به وضع آداب و رسومي خاص پرداختند كه اين آداب، مقررات لازم ­الاجرايي را براي مريدان از قبل از ورود ايشان به خانقاه تا هنگام خروج در نظر مي­گيرد تا ضمن فراهم­ ساختن امنيت خاطر صوفيان در خانقاه با وضع قوانين خاصِ ناظر بر تنبيه و مجازات افراد خاطي با جلوگيري از بروز اختلاف ميان ايشان به تكامل عرفاني و بخصوص اخلاقي آن‌ها كمك كند. نگارندگان اين مقاله مي­كوشند براي اولين­بار به هدف انعكاس نقش و اهميت خانقاه­ ها در رشد و تكامل عرفان اسلامي، آداب و رسوم خانقاهي را براساس برجسته­ ترين متون منثور صوفيه تا قرن هفتم هجري كه دورۀ عرفان عملي محسوب مي‌شود، بازنمايند.

At the early period of mysticism, Sufis gradually, under guidence of the outstanding masters, set up Khanqah as their largest and the most societal institution. After stability of Sufism, Khanqah in Islamic-Iranian mysticism turned into a center both of gathering of scholars, Sufis and of training their disciples. Khanqāh played a key role in the education, training, and development of the followers. Since coping with rules and special customs are key to a peaceful, collective life, specific manners and rules were ordained for disciples’ entrance and exit so as to provide not only a place of peace and quiet for them there but also assure the punishment of those trespasser to stop the differences and in that way pave the way for the spiritual and ethical completion. This article is an attempt to reflect the key role of Khaneghah in the growth of Islamic Sufism based on the outstanding Sufi texts till the seventh century AH, also known as the era of practical mysticism.