نقد تطبيقي ديدگاه مشايخ صوفيه در باب وصف حُسنِ معشوق

از زمان ورود تصوّف به شعر فارسي و درآميختن مضامين عاشقانه و عارفانه و كاربرد الفاظ و اصطلاحات عاشقانه به عنوان نماد و رمزي براي بيان مفاهيم عرفاني، در ميان مشايخ صوفيه اختلاف آراء پديد آمد و هر كدام بر آن شدند تا با تدوين كتب و رسائل، بر آيين مكتب و مشرب عرفاني خود تعريف و توجيهي از اين الفاظ به دست دهند. اين مقاله قصد دارد تا به روش نقد تطبيقي، به بررسي آراء مشايخ صوفيه از جمله هجويري، احمد غزالي و عين‌القضات همداني، در باب الفاظ و مضامين شعري در وصف معشوق بپردازد. محدودۀ اين مقاله الفاظي چون زلف و چشم و خدّ و خال و ابرو را در بر مي‌گيرد. ديدگاه هجويري در باب اين الفاظ و توصيفات به ويژه در بحث سماع بيشتر صبغۀ شرعي و فقهي دارد، احمد غزالي احوال عاشق و صفات معشوق را به گونه‌اي منسجم براي بيان يك نظام خاص توصيف مي‌كند و عين‌القضات همداني با نقل ابياتي از ديدگاه تصوّف به تعريف شاهد پرداخته اين الفاظ را در مقام‌ها و معاني مختلف شرح مي‌دهد.