رفتارشناسي كاينات از دﻳﺪگاه مولانا

در جهان‌بيني مولانا آنچه بر «رفتار كاينات» تعبيرمي شود و به عنوان رفتار طبيعت و طبايع اشيا مي شناسيم، «عادت خداوندي» است كه بر اراده‌ الهي جاري است و در حقيقت قضاي الهي كه همان برنامه‌ خداوندي براي مديريّت عالم است، چون فرماندهي بر روي عادات نشسته است و آن ها را مي گرداند. از ديدگاه مولانا درك لايه هاي زيرين و جان و مغز عالم حقيقت و حقيقت عالم، در گرو رمزگشايي و رازگشايي بطون عالم طبيعت مي باشد و در اين مقام است كه احاطه ي خداوند بر عالم و حاكميّت او بر كاينات پرده از رخسار برداشته و حقيقت وجودي خود را نشان خواهد داد. چنين نگرشي نسبت به پديده هاي عالم، در پـاره اي از داوري هاي واپسين كه ما درباره‌ ساختار عالم مي كنيـم، تأثير گذار بوده، نسبت انسان را با خداوند، جهـان هستيو انسان هاي ديگر مشخّص مي كند. در حقيقت آنچه در تبيين رفتارشناسي كاينات مورد نظر ماست، نه تبيينِ صُور فلكي و اجرام آسماني، بلكه فعل و انفعالات نهفته در عالم هستي است كه از طريق مديري محيط بر عوالم اداره مي شود كه در تأويل عرفانيِ آن، ماحصلي جز نيلِ آدمي به جان جهان ندارد. مولوي اين كنش دروني هستي را عشق مي داند و راه رهايي و جاودانگي را عاشقي مي شناسد. از نظر مولانا خواست و مشيّت الهي بر محور عشق مي چرخد و زماني كه خود را با اين كشش و كنش عظيم جهان هستي پيوند مي دهيم از همه‌ محدوديّت هاي فردي و ظاهري رهايي مي يابيم و به جان جهان مي پيونديم.