نوستالوژي هبوط و بازتاب آن در ديوان حافظ

«نوستالوژي» اصطلاحي است كه از پزشكي وارد روان‌شناسي شده سپس جاي خود را در ادبيات رمانتيك وغنايي باز كرده است. اين حس در تمامي انسان‌ها به صورت غريزي وجود دارد و زماني ظاهر مي‌شود كه فرد از گذشته پر اقتدار خود فاصله بگيرد. نوستالژي در آغاز ورود به ادبيات فقط شامل احساس اين جهاني افراد بود، اما طولي نكشيد كه با طرح مسأله«هبوط» حضرت آدم، بُعد متافيزيكي نوستالژي نيز خود را آشكار كرد. هبوط حس دلتنگي براي وطن غير مادّي است كه از آغاز خلقت با آدميان بوده و در تمامي آثار هنري خود را نشان داده است. شعر يكي از ابزار‌هايي است كه هنرمندان براي نشان دادن اين حسرت از آن استفاده مي‌كنند. شاعرانِ عارف در بيان اين حسّ روحاني آثار بي‌بديلي را از خود به جا گذاشته‌اند. حافظ شيرازي نيز درغزليّات خود، عالي‌ترين مفاهيم را در حوزه نوستالوژيِ هبوط خلق كرده است. اين مقاله از دو قسمت تشكيل شده است. در قسمت نخست به معرفي نوستالوژي به مفهوم عام و نوستالوژي هبوط پرداخته شده است و قسمت دوم مقاله اختصاص به انديشه‌هاي حافظ در خصوص نوستالوژي هبوط دارد. بخش اخير نشان مي‌دهد كه شرح اشتياق و مهجوري و چاره‌گري براي رسيدن به جايگاه نخستين، بر بسياري از غزليات خواجه سايه انداخته است.