رسول و نبي در انديشه مفسران و متكلمان؛ سير تطور و نقد ديدگاه ها

دو مفهوم «رسول» و «نبي» گرچه به‌صورت گسترده­اي در قرآن كريم و فرهنگ اسلامي مورداستفاده بوده اما مفسران و متكلمان مسلمان كمتر بر معناي دقيق اين دو توافق داشته­اند. به‌طوركلي مي­توان ديدگاه­هاي ايشان را در اين زمينه تحت دو عنوان تغاير و تساوي تقسيم­بندي نمود. البته ديدگاه تغاير با تقريرهاي چندگانه­اي تبيين شده است كه در هر يك از اين تقريرات وجه تمايز رسول از نبي عبارت است از: داشتن مأموريت ابلاغ وحي به مردم، داشتن شريعت مستقل، داشتن كتاب، رؤيت فرشتگان. آنان كه رسول را مأمور ابلاغ وحي دانسته­اند و براي نبي چنين امري را قائل نيستند، معناي نبي را يكي از اين سه دانسته‌اند: عدم داشتن رسالت ابلاغ وحي، خبردادن از جانب خداوند و دارا بودن شأن و مقام بالا. در اين مقاله ديدگاه­هاي حدود 80 مفسر و متكلم درباره اين دو واژه، در سه دوره زماني متقدمان، متأخران و معاصران موردبررسي قرارگرفته و طبقه‌بندي‌شده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه تقريرات مختلف از تساوي يا عدم‌تساوي دو مفهوم نبوت و رسالت در تمامي ادوار انديشه اسلامي وجود داشته است، هرچند متأخران بيشتر به اعم بودن مفهوم نبوت نسبت به رسالت تمايل داشته‌اند. بااين‌وجود طبق نظر نگارنده با توجه به اشكالاتي كه در تقريرات مختلف نظريه تغاير وجود دارد، چنين نتيجه­گيري شده كه رسول و نبي در معناي اصطلاحي مورداستفاده در قرآن كريم و متون اسلامي به يك معنا هستند.