خوانش روايت‌شناسانۀ فضا در منتخبي از آثار نمايشي اكبر رادي

A Narratological Reading of Space in Akbar Radi’s Works: Selected Plays

در اين تحقيق با استفاده از طبقه بندي ماري-لو رايان در باب فضا در روايت، ابتدا شيوه هاي ارائۀ فضا و متني كردن فضا در گزيده نمايشنامه هاي رادي موردبررسي قرار ميگيرد و سپس از ميان پنج مقولۀ مرتبط با فضاي روايي (قابهاي فضايي، زمينه، فضاي داستان، جهان روايي و عالم روايي) به ارتباط ميان قاب فضايي با زمينه و فضاي داستان پرداخته ميشود. مطالعۀ نمايشنامه هاي رادي نوعي پيوستگي ميان قابهاي فضايي با زمينه و فضاي داستان را نشان ميدهد به‌طوري‌كه قاب فضايي در آثار او صحنۀ نمايش را از جهان پيرامونش جدا نمي‌كند بلكه تنها بخشي از عالم روايي داستان را قاب مي‌گيرد. خانه كه قاب اصلي در اغلب آثار رادي است، در امتداد جهان خارج از خود به نمايش گذاشته ميشود. نشانه هايي از فضاي خارج از قاب مدام در قابهاي روايي انعكاس مييابند، به قاب نفوذ پيدا ميكنند، مرزهاي خانه را تهديد ميكنند تا سرانجام چارچوب قاب فرومي‌ريزد و فضاي داستان و زمينۀ روايت به صحنه راه پيدا ميكند و بر آن مسلط ميشود. قاب صحنه كه اغلب همچون حصاري در برابر جهان محاط بر خود عمل مي‌كند، در پايان نمايش در هم مي‌شكند و آشوب جهان روايي به قاب صحنه نفوذ مي‌كند. به‌منظور نمايش اين پيوستگي ميان قاب فضايي با فضاي داستان، نويسنده گاه _ برخلاف شيوۀ معمول در نمايشنامه نويسي_ از روش گردش به‌جاي نقشه در توضيح صحنۀ ابتداي نمايشنامه استفاده ميكند. روش كار در اين تحقيق توصيفي- تحليلي است.

In the series of narratological studies, Marie-Laure Ryan has presented a more comprehensive categorization. She described four categories of narrative space, the spatial extension of the text, the space that serves as container for the text and the spatial form of the text for the study of space in narrative.
Applying Ryan’s terminology, the present paper has adopted a descriptive-analytical approach to study Ryan’s categorization of space in Radi’s plays. The study of spatial frames and their relations to setting and story space in the selected corpus of Radi’s works indicates a particular type of continuity between the spatial frame and the off-frame space in such a way that his spatial frame does not separate the stage from its surrounding world; quite the contrary, it frames a part of the narrative universe. The characters, objects, dialogues, voices, and visual signs constantly put the visible spatial frame in interaction or in contrast with invisible narrative world. The frame of the stage that often acts as a fence against its surrounding world breaks down by the end of the play to let the chaos of the narrative world penetrate into the stage frame.