موضع اسلام در قبال گفت ‏وگوي ميان‌ديني؛ انحصارگرايي در عين شمول‌گرايي

مسئله عمده در اين پژوهش آن است كه اسلام از كدام‏يك از رويكردهاي انحصارگرايانه، شمول گرايانه و كثرت ‏گرايانه استقبال كرده و با اتّخاذ موضع خود، چه ظرفيتي را براي گفت‏وگو و تفاهم فراهم ساخته است؟ در پاسخ به اين مسئله، پژوهش حاضر ضمن توجه به مباني گفت ‏وگوي ديني از منظر متون اسلامي، نشان داده است كه انحصارگرايي به معناي خاص در اسلام معنايي ندارد، بلكه ضمنِ رهيافت شمول‏ گرايانه معنا مي يابد. اتّخاذ اين موضع كه مي توان از آن به «انحصارگرايي در عين شمول گرايي» تعبير كرد، سبب ايجاد ظرفيت گسترده و زمينه مناسبي براي گفت ‏وگو و تعامل با ديگر اديان ابراهيمي شده است؛ چراكه اين تقرير از انحصارگرايي، ضمن اذعان به حقّانيّت مطلق يك دين و حقّانيّت نسبيِ ديگر اديان، اسلام را به‏ عنوان مكمّل و متمّم آيين موسوي و عيسوي معرفي مي‌كند. افزون بر اين، توجه به حوزه اخلاق و نجات در رهيافت كثرت‏ گرايانه نيز در غنا بخشيدن به ظرفيت گسترده اسلام براي گفت وگو، بي تأثير نبوده و موضع اسلام را در قبال مسئله تعامل و گفت ‏وگوي ديني تقويت كرده است. روش مقاله در مراجعه به آرا و آموزه ها، استنادي و در تبيين محتوا، توصيفي ـ تحليلي است.