اتصال حكمت و شريعت: بررسي تطبيقي آراي فارابي و ابن‌رشد درباره نسبت فلسفه و دين

پرسش از نسبت فلسفه و دين، در كهن‌ترين ادوار تاريخِ تفكر بشر ريشه دارد و فيلسوفِ مسلمان نيز چونان ديگر هم‌صنفانش دستخوش اين پرسش بوده‌ است. جُستارِ پيش ‌رو درصدد بازخواني، ‌تطبيق و سنجش آراي دو فيلسوفِ دوران‌ساز مسلمان، فارابي و ابن‌رشد برآمده است. وجه اين تطبيق افزون بر نوآوري و اصالت آراي طرفين، حضور ايشان در دو بزنگاه خاصِ تاريخي است: هنگامه طلوع و تأسيس فلسفه‌ اسلامي و زمانه‌ احياي پيكر تنومند اما نيمه‌جان آن. هر دو متفكر برآنند كه فلسفه و دين موافق يكديگرند؛ چراكه از يك حقيقت سخن مي‌گويند؛ با اين تفاوت كه ابن​رشد به‌صراحت از اختلافِ ظاهري اين دو سخن مي‌گويد و به مدد علم تأويل در مسير رفع اين اختلاف گام مي‌گذارد؛ اما به‌نظر مي‌رسد در نظرگاه فارابي، اساساً مسئله‌ اختلاف مطرح نمي‌شود؛ چراكه مخاطب فلسفه و دين، وجه اشتراكي با يكديگر ندارند تا مجالي براي بروز اختلاف پديد آيد. اين مقاله مي‌كوشد با رجوع به آثار اصيل و تراز اول هريك از اين دو فيلسوف، مهم‌ترين ايده‌هاي آنان را احصا و طبقه‌بندي كند و از پي آن در مسير مقايسه و تطبيق آنها گام بردارد.