اثبات غيروجودي بودن برهان محقق اصفهاني و ارزيابي ادله وجودي بودن آن

يكي از مشهورترين براهيني كه بر وجود خداوند اقامه شده، برهان مرحوم شيخ محمدحسين غروي اصفهاني است. اين برهان مورد توجه صاحب‏نظران پس از ايشان قرار گرفته و درباره آن گفت‏وگو شده است. برخي آن را برهاني تام شمرده و در اثبات وجود خداوند موفق دانسته‌اند و برخي ديگر با نقد آن، برهان مذكور را در اثبات وجود خداوند ناتمام شمرده و به نقد آن پرداخته‌اند. در اين برهان با استفاده از طبيعت واجب‌الوجود، وجود خداوند اثبات شده است و اين مسئله سبب اختلاف درباره مفهوم‏محور بودن يا نبودن اين برهان گرديده است. برخي اين برهان را مصداق برهان وجودي يا مفهوم‏محور دانسته‌اند كه از راه مفهوم واجب‌الوجود، به اثبات مصداق آن مي‌پردازد و برخي صاحب‏نظران ديگر، آن را برهاني وجودي ندانسته، نقش محوري مفهوم را در اين برهان انكار مي‌كنند و برهان ايشان را برهاني وجودي نمي‌دانند، بلكه بر اين عقيده‌اند كه ايشان از طبيعت واجب‌الوجود كمك گرفته كه اقتضاي چنين طبيعتي وجوب وجود است. صاحبان هر دو ديدگاه تقرير خود را از برهان محقق اصفهاني ارائه مي‏كنند و با تمسك به عبارات ايشان، درصدد ترجيح تفسير خويش هستند. در اين نوشتار سعي شده تقريرهاي مختلف برهان محقق اصفهاني و ادله هريك از طرفين بر وجودي يا ناوجودي بودن برهان مذكور، نقل و ارزيابي گردد كه حاصل آن، ناتمامي ادله وجودي بودن برهان محقق اصفهاني و اثبات غيروجودي بودن اين برهان است. در پايان به اشكالات تقرير غيروجودي بودن برهان مذكور در كتاب براهين صديقين پاسخ داده شده است؛ بنابراين، مي‌توان اين برهان را يكي از موفق‌ترين براهين بر اثبات خداوند دانست