بررسي مسئله «ظهور حقايق و بطلان شرايع» در عرفان اسلامي

در بين سخنان اهل معرفت يا اشعار شاعران عارف، گاه ابيات و عباراتي به چشم مي‌خورد كه اگر معناي آنها شرح و توضيح داده نشود و مقصود گوينده كلام به‏خوبي تبيين نگردد، به‏صورت آموزه‌اي مخالف با دستورات شرع مقدس جلوه‌گر مي‌شود. از جمله اين عبارات كه موجب گرديده برخي از علماي دين، عارفان راستين را به اباحه‌گري و شريعت‏گريزي متهم سازند، جمله معروف و مشهور « إذا ظهرت الحقايق بطلت الشرايع» است. مدعاي اين مقاله اين است كه اين عبارت و عبارت‌هايي از اين دست، هرگز به معناي رفع تكليف در اين دنيا نيست، بلكه مقصود از اين عبارت، همان معنايي است كه از برخي آيات و روايات استفاده مي‌شود؛ يعني تا وقتي مرگ فرا نرسيده و هنوز حجاب دنيا از جلو ديدگان برطرف نگشته و پرده‌ها كنار نرفته، شرايع اعتبار دارند و انسان مي‌تواند بر اساس آنها در طريقت قدم نهاده و بدين‌گونه مقدمات قرب و وصول خويش را به حقيقت فراهم آورد؛ ليكن وقتي مرگ او فرا برسد و حجاب‌ها و پرده‌ها از جلو چشمانش كنار روند، شرايع براي او اعتباري ندارد و ديگر نمي‌تواند كاري انجام دهد، بلكه او مي‌ماند و اعمالي كه انجام داده است. نگارنده در اين مقاله با استناد به سخنان اهل معرفت و تحليل و تبيين آنها درصدد اثبات اين مدعا برآمده است.