نقش شهود در فلسفه اسلامي

مشهور است كه در فلسفه اسلامي، مقوّم و ركن اصلي، برهان، يعني اقامه استدلال قياسي است و شهود در اين علم ارزش و جايگاهي ندارد، مگر از باب مقدمه يا تأييد. در اين مقاله توضيح داده ايم كه شهود نه فقط در آغاز فلسفه (اثبات مبدأ تصديقي آن)، و در برخي مسائل فلسفه مانند اثبات تجرد علم، اثبات تجرد نفس در برهان طلق، اثبات علم و اقسام آن (علم حصولي و علم حضوري)، اثبات برخي مقدمات اصالت وجود و نيز تبيين نحوه ادراكات حسي، كارايي دارد، بلكه در همه استدلال‏هاي برهاني نيز نقش اساسي و ريشه اي از آنِ شهود است. به تعبير ديگر، هيچ مسئله فلسفي نيست، مگر اينكه يا مستقيماً مشهود نفس است يا در نهايت به شهود بازمي‏گردد. بنابراين، شهود بي‏واسطه يا باواسطه منشأ ارزش و اعتبار همه مدعيات و برهان‏هاي فلسفي است و اگر شهود نباشد، ارزش و جايگاه برهان نيز فرومي ريزد.