معرفت نفس از منظر حكيم آقاعلي مدرس

از منظر حكيم آقاعلي مدرس «نفس انساني» حقيقت واحد و ذومراتبي است كه طيف گسترده‌اي از مراتب گوناگون هستي را در خود جاي داده است. نفس ناطقه در مراتب عالي خود، در اوج بساطت و وحدت و اطلاق است؛ به‏گونه‌اي‏كه همه كثرات در آن مستهلك و مُندك هستند. همين نفس بسيط و مطلق در مراتب نازله خود متكثر و مقيد است، و اين از شگفتي‌هاي نفس انساني است كه وحدت و كثرت، بساطت و تركب، اجمال و تفصيل، اطلاق و تقييد را در مراتب طولي خود جمع كرده است. حكيم تهران معتقد است نفس انساني در پرتو حركت ذاتي و جوهري خويش، با غايت و اصل خود كه همان «نفس كلي» است، متحد شده، مي‌‌تواند به لايه‌هاي باطني خود علم حضوري پيدا كند. وي از اين معرفت شهودي نفس به «علم به علم» يا «استشعار به شعور» تعبير مي‌‌كند. در اين مقاله نخست نفس‌شناسي فلسفي حكيم مؤسس مورد بازپژوهي قرار گرفته و سپس تحليلي از «معرفت شهودي نفس» و راهكارهاي دستيابي به آن و رابطه «معرفت نفس با معرفت ربّ» از ديدگاه ايشان ارائه شده است.