جريان شناسي و آسيب شناسي تفسير تطبيقي در سده هاي چهارم تا ششم هجري

Historical Course and Deficiencies of Comparative Interpretation from the 4th to the 6th Century A.H.

مطالعات تطبيقي از اتفاقات خجسته اي است كه در دوره معاصر، علوم انساني را در نقطه عزيمت براي پيشرفت چشمگير قرار داده است. دانش هاي ديني و از جمله، تفسير قرآن نيز مي تواند يكي از جلوه هاي اين گونه مطالعات باشد. انديشه خاص مذهبي مفسران سبب توليد فرآورده هاي تفسيري متفاوت شده، به طوري كه تاثير دو مكتب تشيع و تسنن بر تفسير برخي آيات، به ويژه آيات كلامي و فقهي، انكارناپذير است. كاربست رويكرد تطبيقي در تفسير اين دسته از آيات، ضمن آنكه به شفافيت آراي تفسيري فريقين مي انجامد، باعث رشد و بالندگي دانش تفسير و گزينش آراي قوي تر از سوي مفسران نيز خواهد شد. پژوهش حاضر درصدد است تا پيدايش رويكرد تطبيقي در تفسير و نيز سير تحول آن را با مطالعه اهم تفاسير اجتهادي فريقين در سده هاي چهارم، پنجم و ششم به انجام رساند. در اين مقاله، برخي از آياتي كه بيش از ديگر آيات، معركه آراي فقهي يا كلامي شيعه و اهل سنت بوده اند، انتخاب كرده ايم و ديدگاه مفسران يك مذهب در برخورد با آراي تفسيري مذهب ديگر ارزيابي نموده ايم. نگارندگان اين مقاله درصدد هستند بدين پرسش پاسخ دهند كه رويكرد تطبيقي در تفاسير مورد بررسي چه ويژگي هايي دارد و هر يك از مفسران به آراي مخالف مذهب خود چگونه نگريسته است و با چه معيارهايي به طرح و نقد اين آرا پرداخته است. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه همزمان با رشد و توسعه دو دانش كلام و فقه در سده هاي مياني، رويكرد تطبيقيِ شيعي ـ سني به تفاسير اجتهادي راه يافته است و در هر دو مكتب، سيري تكاملي داشته است و مفسران بعدي نقاط ضعف مفسران قبلي را جبران كرده اند. نمونه هايي كه در اين تحقيق بررسي شده اند، حاوي نكاتي است كه نقاط قوت و ضعف در تفسير تطبيقي را نشان مي دهد كه اين امر مي تواند چراغ راهي براي مفسران و نيز نقطه عزيمت خوبي براي دانش تفسير به شمار آيد.

Comparative studies are the blessed events in the contemporary period that put humanities at the departure point for a dramatic progress. The various branches of religious studies, including the interpretation of the Quran, can be one of the manifestations of such studies. The particular religious thought of the Quran commentators has led to the production of different exegetical products, so that the effect of the two schools of Shi’a and Sunni on the interpretation of some verses - especially theological and jurisprudential verses- is undeniable. Applying a comparative approach in interpreting these two kinds of Quranic verses, while also giving rise to the transparency of the exegetical views of the Shi’a and Sunni commentators, will increase the knowledge of the interpretation and selection of stronger views by Quran exegetes. The present paper seeks to study the beginning of the comparative approach to the interpretation and evolution of it through the study of the most important inferential interpretations of the Fourth, the Fifth and Sixth Centuries. In this essay, some of the most controversial verses among jurisprudents and theologians of Shi’a and Sunni have been selected and the viewpoints of a commentator of a cult in comparison to another cult commentator have been evaluated. The authors of this paper seek to answer the question of what the characteristics are in the comparative approach in the relevant commentaries and what each commentator has looked at, and by what criteria, criticized these views. The results of this research show that with the simultaneously development of two knowledge of theology and jurisprudence in the Middle Centuries A.H, a comparative Shiite-Sunni approach has led to inferential interpretations, and in both schools there has been evolutionary development, and subsequent commentators have compensated for the weaknesses of previous interpreters. Examples that have been examined in this study include points that highlight the strengths and weaknesses of the comparative interpretation, which could be a light for commentators, and a good departure point for interpretive knowledge.