كاركرد استعاره هاي طنزآميز شراب در غزليات حافظ

The Function of Wine's Ironic Metaphors in Hafez’s Sonnets

حرمت شراب و باده در فرهنگ اسلامي موجب شده بحث هاي حافظ شناسان درباره اين پديده در غزل حافظ به حوزه فقهي محدود شود و عمدتاً از دقت در تعابير هنري جايگزين آن غفلت شود. در اين مقاله، تعابير متعدد حافظ از شراب، متناسب با ساختار غزليات وي، استخراج شده است. در تعابير حافظ، عمدتاً طنزهايي نهفته است كه علت كاربرد شراب را در غزل نشان مي دهد. حافظ به اعتبار رازگشايي شراب، از تعابير استعاري «پيش بين» و «سروش عالم غيب» و «هاتف غيب» و «مفتاح مشكل گشايي» بهره جسته تا با اين تعابير، علت نهي و انكار شراب را از قول رياكاران نشان دهد. متناسب با جنبه افشاگري شراب، گاهي از آن به صورتِ استعاري به «آفتاب» و «خورشيد» تعبير كرده است. «آفتاب صبح اميد» و «شمع خلوتگه پارسايي» و «ماه كنعاني» و «ماه تمام»، تعابيري استعاري هستند براي «افشاي راز خلوتياني» كه به ظاهر براي عبادت خلوت گزيده اند اما به حرام مشغول هستند و «پرده اي بر سر صد عيبِ» نهان مي دارند. در مقابلِ كساني كه براي پنهان كردن هويت اصلي خود براي انجام كارهاي زشت، خود را «پير» مي شمارند، شاعر همچنان با تعابير استعاري دست به دامان پيري ديگر مي شود تا دروغين بودنِ چنان كساني را نشان دهد كه در لباسِ «پير» دغا مي ورزند. اين پيري كه شاعر دست به دامانش شده، برعكس پيران رياكار صوفيه، دروغ نمي گويد و موجب راستي كساني مي شود كه بدان روي مي آورند؛ بدين سبب، از شراب با تعابير استعاري به صورتِ «پير طريقت» و «پير خرابات» و «شيخ جام» و «شيخ مذهب» ياد مي كند.

Forbiddingness of wine in Islamic culture has restricted the discussions of Hafez scholars on this phenomenon to jurisprudence and has made them to ignore being careful about its alternative artistic interpretations. Various types of interpretations Hafez uses about wine have been extracted, in accordance with the structure of his sonnets, in present study. There are many ironies in his words that indicate the reason for the use of the word wine in his sonnets. Due to his belief in the secrecy of wine, Hafez has used the metaphorical meanings of the "foreteller" and "inspiration of the unseen world" and "the message from unknown worlds" and "problem solving key" to show why hypocrites had forbidden and denied wine. According to wine's revelation aspect, he has sometimes metaphorically interpreted it as "Sun" and "Sunshine". "The sunshine of the morning of hope", "the candle of the righteous privacy", " the Canaanite moon" and "the full moon" are some metaphorical interpretations that are used to "reveal the secretive ones" who seem choosing loneliness for worshipping but are clandestinely engaged with forbidden affairs and cover a "hundred hidden imperfections under a curtain." Using metaphorical interpretations, the poet gets help to stand against those who introduce themselves "sage" to hide their original identity to do their sinful acts and to reveal the falsehood of those who deceive in "sage" clothes. The "Wisem@n" to whom the poet needs help never lies unlike the Sufi hypocrite sages and guide those who refer to him. Hence, the poet uses the word "wine" through metaphorical interpretations such as "Pīre Tarighat", "Pīre Kharābāt", and "Sheikh of wineglass" and "sheikh of religion".