بررسي كودتاي 28 مرداد 1332 براساس نظريه والراشتاين

An Investigation into 1953 Iranian Coup According to Wallerstein’s Theory

كودتاي 28 مرداد از نقاط عطف تاريخ معاصر ايران است. درباره اين رويداد تاكنون مقالات و كتاب‌هاي بسياري نگاشته شده ‌است. نوشتار پيش‌رو برآن است تا از منظري متفاوت به بررسي اين رويداد بپردازد. يكي از نظرياتي كه از سطحي كلان و براساس رويكردها و مباني فرانظري انتقادي به پديده‌هاي اجتماعي، اقتصادي و سياسي مي‌نگرد نظريه «نظام جهاني» والراشتاين است. بر اين اساس مطالعه كنوني در تلاش است تا با رويكردي تازه و در چارچوب اين نظريه به تحليل كودتاي 28 مرداد بپردازد و به‌ طور خاص به اين پرسش پاسخ دهد كه آيا مي‌توان با استفاده از نظريه «نظام جهاني» وقوع كودتا و سقوط مصدق را تبيين كرد؟ به اعتقاد نويسندگان اين مقاله براساس دو مؤلفه از نظريه والراشتاين، يعني «حفظ رابطه استثماري» (حفظ نابرابري در عرصه جهاني) و «كنترل بر مواد خام» از سوي كشورهاي مركز و به‌ طور ويژه هژمون جهاني، مي‌توان چرايي وقوع كودتاي آمريكايي- انگليسي عليه مصدق را تبيين كرد. اين مقاله ضمن بياني كوتاه از نظريه والراشتاين، در دو قسمت جداگانه، دو مؤلفه يادشده را بر زمينه‌هاي كودتاي 1332 تطبيق مي‌دهد و وقوع كودتا را در چارچوب اين نظريه تحليل مي‌كند.

The 28 Mordad Coup (1953 Iranian coup) is a turning point in the recent history of Iran. Although many books and articles have been written about this event, this paper aims to study the coupe from a different perspective. Wallerstein’s World System theory is one of the major theories that represent the critical and meta-theoretical approach toward current theories which study social, economic, and political phenomena. This study attempts to apply a new approach to analyze the 28 Mordad Coup according to this theory and specifically attempts to examine whether it is possible to explain Mossadeq’s coup and his dismissal on the basis of this theory. The authors believe that it is possible to clarify the British-American coup to dismiss Mossadeq based on two factors of Wallerstein’s theory: preserving exploitation relation, also known as preserving inequality in global domain, and controlling over raw material.