كهن ترين گزارش هاي فارسي درباره «آتشك» (شيوع سيفليس در ايران و تاثيرپذيري پزشكان ايراني از منابع اروپايي)

پس از جنگ ناپل در 1494م، بيماري همه گير ترسناكي در اروپا شايع شد كه بعدها سيفليس ناميده شد. بنا به گزارش بهاءالدوله حسيني نوربخش (پزشك برجسته اواخر دوره تيموري و اوايل دوره صفوي)، مولف خلاصه التجارب، كه اين بيماري را ارمنيدانه، آبله فرنگ و آتشك ناميده است، در 904ق/1498م بيماري از سرزمين هاي امپراتوري عثماني نخست به آذربايجان، عراق عجم و فارس راه يافت و سپس در سراسر ايران شايع گرديد. ويژگي منحصربه فرد گزارش بهاءالدوله آن است كه به رغم فاصله ناچيز ميان نگارش اين رساله و ظهور و شيوع بيماري در اروپا (فقط 6 سال) وي از يكي از داروهاي «حكماي فرنگ» ياد كرده است. در اين نسخه، و نيز در نسخه هاي درماني بهاءالدوله و پزشكان ايراني هم روزگار او و پس از آن، جيوه پيوسته نقشي اساسي داشت تا آن كه عمادالدين شيرازي در رساله بيخ/چوب چيني اين دارو را نيز كه به تازگي وارد ايران شده بود براي درمان آتشك تجويز كرد و سپس در رساله آتشك در 977ق/1569م كه نخستين تك نگاري فارسي در اين موضوع به شمار مي آيد، بي آن كه از اهميت كاربرد جيوه بكاهد، بيخ چيني را نيز در كنار آن به كار برد.