عوامل فيزيكي تعيين كننده ضريب رواناب در حوزه‌هاي آبخيز استان اردبيل

ضريب رواناب به­عنوان معياري براي ارزيابي پتانسيل توليد سيل حوزه آبخيز مورد استفاده قرار مي­گيرد. اين عامل به مشخصات حوزه آبخيز بستگي داشته و طي سال دچار تغييرات زماني مي­شود. آگاهي از حوزه­هاي آبخيز مستعد توليد بيش‌تر رواناب و زمان وقوع بيش‌ترين رواناب­، در برنامه­ريزي مديريت حوزه­هاي آبخيز نقشي اساسي دارد. در اين پژوهش مشخصات فيزيكي و وقايع بارش و رواناب طي دوره بيست ساله (13841365) در يازده حوزه­ آبخيز رده چهار در استان اردبيل بررسي شد. مساحت آن­ها بين 257 تا 2184 كيلومتر مربع بوده و شيب از 25/16 تا 3/33 درصد تغيير مي­كند. تفاوتي معني­دار بين ماه­ها از نظر بارندگي (001/0 gt;p)، رواناب (01/0 gt;p) و ضريب رواناب (05/0 gt;p) وجود داشت. در برخي حوزه­هاي آبخيز، رابطه­اي معني­دار بين رواناب و بارندگي برقرار است كه مي­تواند به­دليل ضعف پوشش گياهي باشد. در اغلب حوزه­هاي آبخيز، بيش‌ترين ضريب رواناب در فروردين (70 درصد) و كم‌ترين آن در شهريور (صفر) مي­باشد. اين نتيجه به­دليل فواصل كوتاه رخدادهاي بارندگي و ضعف پوشش گياهي در اوايل بهار مي­باشد. در شهريور به­دليل پوشش گياهي مناسب، ضريب رواناب كاهش مي­يابد. ضريب رواناب تحت تأثير خصوصيات فيزيكي حوزه­ آبخيز قرار دارد، همبستگي منفي بين ضريب رواناب و مساحت (80/0=r)، طول آبراهه (83/0=r) و ضريب شكل (82/0=r) وجود دارد. با اين وجود، اين مشخصه تحت تأثير شيب، ضريب گراوليوس و تراكم آبراهه­اي قرار نگرفت. نتايج نشان داد كه در منطقه نيمه­خشك، بيش‌ترين خطر پتانسيل توليد سيل مربوط به حوزه­هاي آبخيز با سطح كوچك و غيركشيده (ضريب گراويليوس 2/1) به­ويژه در اوايل بهار مي­باشد.