مربع تقابل در منطق ارسطويي و منطق رواقي

اختلاف و تقابل ميان قضاياي متحد در محكومٌ‌عليه و محكومٌ‌به و نسبت حكميه، يكي از احكام قضايا و بررسي نسبت‎هاي ميان قضايا از جهت تلازم يا تعاند است كه بر اساس آن، مربع تقابل شكل مي‌گيرد. اين مسئله از اساسي‎ترين مباحث در منطق استدلال به‌شمار مي‎آيد كه از آغاز تدوين منطق ارسطويي و منطق رواقي، كانون توجه منطق‎دانان بوده است. ارسطو، تقابل قضايا را به تقابل در صدق اختصاص داده، آن را به تقابل ايجاب و سلب معرفي مي‌كند. وي تقابل حمليات را مطرح و آن را به تضاد و تناقض تقسيم مي‎كند. منطق‎دانان مسلمان، تقابل گزاره‎ها را در مقابل تداخل گزاره‎ها و آن دو را از اقسام اختلاف قضايا به‌شمار آورده‌اند. ايشان تقابل را اعم از تقابل در صدق و تقابل در كذب مي‌دانند؛ به همين سبب، دخول تحت تضاد را به مصاديق تقابل قضايا افزوده‎اند. رواقيان علاوه بر تصريح به تناقض كه از مصاديق تقابل ايجاب و سلب است، به تقابل ميان جهات صدق مانند تقابل ضرورت با ناضرورت و تقابل امكان با امتناع نيز پرداخته‎اند. تفاوت معنايي و مصداقي تقابل در سخنان منطق‎دانان كه موجب تفاوت تشكيل مربع تقابل است، ضرورت بررسي معاني و مصاديق مختلف تقابل و چگونگي شكل‎گيري مربع تقابل بنابر هر كدام را آشكار مي‎سازد.