مطالعۀ انسان‌شناختي عملكرد مسجد در زندگي روزمرۀ زنان سالمند در شهر تهران

Anthropological Study of the Role of Mosque in Everyday Life of Elderly Women in Tehran

هدف مقاله حاضر مطالعۀ­ نقش و جايگاه مسجد در زندگي روزمرۀ زنان سالمند، از منظر موقعيت­‌هايي است كه اين مكان اجتماعي-مذهبي براي آن‌ها خلق مي­‌كند. اين پژوهش روابط، فعاليت و مشاركت اجتماعي زنان سالمند را در مساجدِ واقع در مناطق 12 و 14 شهر تهران مورد مطالعه قرار داده است. پرسش‌هاي محوري پژوهش اين است كه مساجد چگونه و بر اساس كدام‌يك از عملكردهاي خود زمينه را براي حضور زنان سالمند فراهم آورده است؟ نقش مساجد در مشاركت فعال اجتماعي زنان سالمند چيست؟ و مسجد چه تأثيري در سبك زندگي زنان سالمند دارد؟ پژوهش حاضر به روش مردم‌نگاري انجام شده است و داده‌هاي ميدان با فنون مشاهده مشاركتي و مصاحبه نيمه ساختاريافته گردآوري شده‌اند؛ و تفسير داده‌ها به روش تحليل محتواي كيفي صورت پذيرفته است. يافته‌­هاي پژوهش نشان مي­‌دهد كه حضور مستمر در مساجد براي زنان سالمند جزئي از فعاليت‌هاي زندگي روزمرۀ آن‌ها شده است، تا جايي كه زندگي روزمره خويش را بر اساس عملكردهاي مسجد نظم زماني مي‌بخشند. همچنين مسجد براي آن‌ها به كانوني براي گردهمايي، فعاليت‌­هاي اجتماعي و ديني تبديل شده است و زنان سالمند در مسجد مشاركت اجتماعي و فعاليت‌­هاي خيرخواهانۀ قابل توجهي دارند. داده‌هاي ميداني حاكي از آن است كه اين فعاليت‌ها در زندگي شخصي و اجتماعي زنان سالمند تأثير درخور اعتنايي داشته است، من‌جمله: آگاهي يافتن به توانايي‌هاي خويش، احساس مفيد بودن، عزت نفس، دست‌يابي به استقلال و بازيافتن شأن و منزلت اجتماعي. مجموعِ اين دستاوردها موجب احساس تعلق زنان به مسجد و دلبستگي به مكان آن شده است.

This paper aims to study the role of mosque in everyday life of elderly women by focusing on the opportunities which are created by this religious place for them. This research investigates the social relationships, activities and participation of elderly women in the mosques of region 12 and 14 of Tehran municipality. The main questions are: how mosques attract elderly women and engage them in activities? How mosques provide a context for their social participation? an‎d what is the role of mosques in life-style of elderly women? This research is conducted based on ethnography and field data are gathered by semi-structured interviews and participative observations. Findings show that constant attendance in mosques is a part of daily activities of elderly women; and even they organize their everyday time according to the activities of mosques. Also mosques are a center for their social-religious gatherings and activities and women participate in charitable activities together. This social life has a significant influence on personal life of these women: being aware of their abilities, being helpful, gaining independence and dignity. These influences make elderly women to have sense of belonging to the mosques of their neighborhoods.