خدمات داوطلبانۀ دانشگاهي در محيط فرارشته‌اي؛ گزارش يك اقدام‌پژوهي در شهرسازي

شهرسازي دربردارندۀ نظريه‌هاي مشاركتي و عمل‌باور است. يادگيري اين نظريه‌ها مستلزم كنشگري مدني و مردم سالار دانشگاه‌ها در محيطي فرارشته‌اي است، كه در برخي كشورها از طريق خدمات مدني انجام مي‌شود. اين خدمات در برنامۀ آموزشي شهرسازي ايران جايي ندارد و هدف مقاله بررسي امكان ارائۀ آن است. پس از مرور برخي از تجربيات جهانيِ خدمت‌رسانيِ دانشگاهي در شهرسازي، با توجه به تمركز نظام آموزش عالي ايران، گونه‌اي خدمت‌رساني موسوم به «خدمت‌آموزي»، كه در سطح كارگاه‌هاي آموزشي ارائه مي‌شود، در ساختار كنوني آموزش شهرسازي قابل انجام به نظر رسيد. مرور تجربيات كشورهاي ديگر نشان داد كه خدمت‌آموزي در شهرسازي با موانعي در سطح فني (به‌ويژه مشاركت مدني) و ساختاري (آموزش عالي) روبه‌روست كه به نظر مي‌رسد ناشي از جدايي دانشگاه‌ها از جامعه است. در اين تحقيق، با تمركز بر سطح فني، براي تبيين مشكلات مباني نظري عمل‌باورِ (پراگماتيست) خدمات دانشگاهي بررسي و بر اساس آن روشي مبتني بر تمثيل براي مشاركت مدني ارائه شد كه بتواند خدمت‌آموزي را در ساختار كنوني آموزش عالي ايران توجيه كند. در يك اقدام‌پژوهي، خدمت‌آموزي با كاربرد اين روش در دو دانشكدۀ شهرسازي تهران برگزار شد. پس از سه چرخۀ كاربرد و تأمل طي سه نيمسال، نتايج با نگرش چندسويه بررسي شد، كه نشان داد كاربرد روش يادشده مي‌تواند مشكل مشاركت را تعديل و خدمت‌آموزي را براي دانشجويان توجيه كند، ولي به‌تنهايي نمي‌تواند مدرسان را به پذيرش خدمت‌آموزي در ساختار كنوني آموزشي قانع نمايد. در اين مقاله، دلايل احتماليِ مخالفت مدرسان و سرنخ‌هايي براي بررسي بيشتر و پيشبرد خدمت‌آموزي ارائه شده است.