بازتاب قلندران صفوي در نگاره‌ي "شتر تركيبي همراه با ساربان"

Reflection of Safavid Qalandars in "the Composite camel with Attendant"

نگارة "شتر تركيبي همراه با ساربان" كه امروزه در موزة متروپوليتن نگهداري مي‌شود، از آثار نقاشي تركيبي ايران و متعلق به ربع سوم قرن 16/10 است. مسئلة اصلي در اين پژوهش به حضور پيكره‌هاي انساني كوچك‌تر با شاخصه‌هاي ظاهري متفاوت –كه يكي از آنها در توصيفات موزة متروپوليتن راهبي بودايي معرفي ‌شده است- و تفاسير اجتماعي مرتبط با آنها معطوف است. بر‌ اين‌ اساس، پژوهش حاضر مي‌كوشد تا با استفاده از رويكرد تاريخ اجتماعي و نظرية بازتاب، بر مبناي اسناد و با روش توصيفي‌ـ‌تحليلي به مسئلة چيستي هويت پيكره‌هاي انساني متمايز كوچك‌تر و چرايي حضور آنها در نگارة يادشده و به‌ بيان ديگر، برخي زمينه‌هاي اجتماعي مرتبط با طبقات اجتماعي پايين‌تر كه با تصويرگري اين اثر در ارتباط هستند، پاسخ دهد. در اين ‌راستا، از مهمترين دستاوردهاي اين پژوهش، تعيين هويت پيكره‌هاي انساني كوچك‌تر متمايز به‌ عنوان قلندران صفوي است. ضمن آن‌كه، حالات، ادوات و ساير ويژگي‌هاي پيكره‌هاي يادشده در هماهنگي با حالات قلندران (مانند خفته بودن در روز با پوستيني بر دوش) آيين‌هاي آنان (مانند جريده‌كشي و سقّايي)، جايگاهشان نزد علما و حكما و فرجام برخي قلندران شورشي صفوي است.

Composite camel with attendant which is maintained in Metropolitan museum is the composite painting work of Iran and is related to third quarter of 10th -16th centuries. Like other composite painting of Safavid period, this painting has big figure in the center of its composition that is filled with smaller figures. This study is focused on the presence of human figures with different apparent features _one of which has been introduced as Buddhist monk in Metropolitan museum _and related social interpretations. accordingly, the issue of essence of distinguished and smaller human figures and the reason of their presence in mentioned picture; that is, social events which are related to depicting this work are tried to be answered by social history approach and reflection theory, documents and sources and descriptive-analytic method. Meanwhile, the most important findings include determining the essence of smaller human figures as Safavid bohemians (Qalandars) and pointing to the effect of them, their rites (such as Flag- Taking and Water- Carrying) and riots on depicting these smaller figures in mentioned painting. Keywords: Safavid paintings, Composite painting, Figures into figure, Safavid social history, Qalandar, Reflection theory.