تذكره عبور و مرور در دوره قاجار و نقش آن در مناسبات بين‌المللي

با تشكيل دولت‌هاي مدرن و شكل‌گيري مرزهاي نوين، همواره به منظور امنيت مرزها و روابط رسمي سياسي، عبور و مرور افراد تحت قوانين خاص مرزي دولت‌ها صورت مي‌گرفت. در ايران نيز، به دنبال تعريف مرزهاي نوين جغرافياي سياسي، گسترش روابط خارجي و آشنايي نخبگان سياسي و روشنفكران با جريان مدرنيزاسيون، بحث احياي هويت ملي و ايراني بيش ‌از پيش مورد توجه قرار گرفت. در اين جريان، براي تثبيت هويت ملي و تأمين امنيت مرزهاي نوين جغرافياي سياسي (در قالب سرزمين)، دولتمردان به تدوين قوانيني مبتني بر اعمال محدوديت بر تردد افراد از مرزها در قالب ارائه‌ صدور برگه عبور و مرور تحت عنوان تذكره عبور و مرور پرداختند. گرچه ارائه‌ برگه عبور (باشبورت) پيش ‌از اين نيز در دستورالعمل مأمورين سرحدات قرار داشت، اما در دورة ناصرالدين‌شاه و صدارت اميركبير در سال 1267ق. نخستين بار، قانون تذكرة عبور و مرور به وزارت امور خارجه ابلاغ و در پي آن اداره تذكره تأسيس شد. بنابراين، دورة ناصري و صدارت اميركبير را مي‌توان نقطه عطفي در جريان صدور تذكره‌هاي رسمي در نظر گرفت. بررسي چگونگي روند صدور تذكرة عبور و مرور رسمي در دورة‌ قاجار تا پايان اين دوره، موضوع اصلي مقاله حاضر است و هدف، بررسي تاريخچة‌ برگه عبور در سفرنامه‌هاي تاريخي و چگونگي روند صدور تذكره عبور تا پايان دورة قاجار بر اساس روش توصيفي است.