تداوم و افول سنت هاي پيش از اسلام و زرتشت يگري در فارس در سد ه هاي ميانۀ اسلامي بر مبناي شواهد تاريخي

Continuity and Decline of Islamic Traditions and Zoroastrianism in Middle Islamic Fars according to Historical Evidence

با ورود اسلام فصل جديدي در تاريخ ديني و اجتماعي فارس، خاستگاه خانداني و ديني ساسانيان، آغاز شد. با اين حال متون تاريخي و جغرافيايي سده 4 تقي دربردارنده اطلاعاتي اند كه نشان مي دهند با گذشت بيش از سه سده از غلبه مسلمانان، دست هاي پيش از اسلام و زرتشتي گري بيش از هر ناحيه ديگري در اين خطه زنده بودند. اما فارس از سده 5 ق به بعد تقريبا به يكباره اهميت خود را به عنوان بزرگترين پايگاه زرتشتي گري از دست داد و برخلاف ثبوه اشارت در منابع پيش گفته تقريبا هيچ اشارهاي به زرتشتيان، جايگاه و پايگاه هايشان در فارس در متون سدههاي بعدنمي يابيم. از سوي ديگر از سده پنجم حاضر با ارائه شواهد به بعد فارس جايگاه خود را نيز به منزله پايگاه هاي گردآوري و نسخه برداري متون ديني زرتشتي به يزد و كرمان مي دهد. پژوهش تاريخي برگرفته از منابع پيش گفته، نخست دركي از تداوم سنت هاي پيش از اسلام و زرتشتي گري در فارس تا اين زمان به دست مي دهد و سپس در پي پاسخ به پرسش اصلي پژوهش، كه همان دليل سكوت منابع تاريخي و جغرافيايي سدههاي پنجم به بعد درباره حضور زرتشتيان در فارس است، به بررسي ديگر شواهد تاريخي مي پردازد. بررسي روايت هاي مذكور در متني تاريخي به نام فردوس المرشديه في اسرار الصمديه، دلالت بر تغييري در ساختار ديني و اجتماعي فارس از اواخر سده 4 و اوايل سده 5 ق دارد و بنظر مي رسد رشد جريان هاي ضد زرتشتي و گسترش طريقتهايي همچون كازرونيه يا مرشديه به ويژه در غرب فارس از مسده پنجم، سرانجام منجر به غلبه نهايي اسلام و خروج اكثريت زرتشتيان از فارس و مهاجرت ايشان به كرمان و يزد شده باشد

Fars, homeland and religious stronghold of Sasanians was conquered by the Arab Muslims in the mid th century AD. This episode marked the beginning of a new era in the religious and social history of this 7 region. Historical and geographical sources of the 4th/10th century however, provide rich evidence about Islamic traditions in Fars more than 300 years after dominance the survival of Zoroastrianism and Pre of Islam. Since 5th/11th century however, Fars lost its status as the stronghold of Zoroastrianism and no mention of its previous situation is found in |Later historical resources. Concurrently, Yazd and Kerman replaced Fars as the main bases for collecting and copying Zoroastrian religious texts. The present paper first provides a comprehensive review about the presence of Zoroastrianism and Pre Islamic traditions in the 4th/10th century Fars based on the aforementioned sources and then turn to the main question of why this condition declined almost suddenly since the 5th/11th century. Investigating Samadiah, Morshediyah fi Asrar al accounts recorded in a Persian historical text known as Ferdaws al it seems that a significant change in the social and religious history of Fars had occurred at this time. Zoroastrian It is concluded that most likely this transformation took place as the result of rising anti movements and the growth of Sufi orders such Kazaruniyeh or Morshediyeh in this period. This finally caused a great number of Zoroastrians to convert or immigrate from Fars to the neighboring provinces of Yazd or Kerman and finally to India, probably during and after the 5th/11th century.