نظريه وحدت وجود از منظر منطق و تفكر فازي

يكي از بنيادي‌ترين و حتي شايد بتوان گفت بنيادي‌ترين نظريه در بين نظريه‌هاي فلسفي و عرفاني در سنت‌هاي فكري شرقي و غربي، نظريه وحدت وجود است. در سنت فكري اسلامي نيز نخست ابن‌عربي و سپس ملاصدرا به‌ عنوان نقاط عطف تاريخي در عرفان و فلسفۀ اسلامي به اين نظريه پرداخته و كمابيش نظام فكري خود را بر آن نهاده‌اند. پيدايش و رواج اين تعبير اصطلاحي حداقل در عرفان اسلامي جز به‌ منظور تقرير دقيق و نهايي «توحيد» كه از اصول مسلم و ضروري دين مبين اسلام نبوده و نيست، اما عدم‌ درك صحيح مخالفان از اين نظريه از سويي و ابهام و ايهام در شرح و تفسير آن از جانب موافقان از سويي و حساسيت فقيهان و متكلمان نسبت به اصل اصول دين و تحفظ بر توحيد و اجتناب از اشكال مردود اين نظريه، بحث از آن را به معركۀ تمام‌نشدني آرا مبدل ساخته به‌طوري‌كه حيات و ممات عرفان اسلامي و به همان‌سان، مرزبندي بين اسلام و كفر و راست‌كيشي و ارتداد بي‌ترديد به اصول و فروع آن، گره خورده است. مرزبندي بين سه نظريه يگانه‌انگاري، دوگانه‌انگاري و وحدت وجود، عامل تعيين‌كننده در فهم درست نظريه وحدت وجود است. در طول تاريخ سنت‌هاي عرفاني، تحفظ بر اصل ارسطويي استحاله اجتماع نقيضين، فهم درست اين نظريه را ناممكن ساخته و ميراث گران‌بهاي عارفان جهان را در محاق برده است. منطق و تفكر فازي با طرد اصل تناقض به تفسير كامل اين نظريه نائل مي‌شود، راه بدفهمي اين نظريه را مي‌بندد و راه پاسخ به مخالفان را هموار مي‌نمايد.