صحت سنجي روابط تعيين بارش مؤثر در مناطق پرباران و كم باران ايران (مطالعه موردي رشت و داران)

Investigation of the determination relationship of effective rainfall in high rainfall and low rainfall zones (Case Study: Rasht and Daran)

با توجه به اهميت حياتي آب در زندگي بشر، شناخت دقيق كل باران و همچنين مقدار قابل استفاده يا مؤثر آن به منظور برنامه ريزي اقتصادي و آب مورد نياز در صنعت، شرب و كشاورزي ضروري است. شناسايي و به كارگيري روشي مناسب براي برآورد بارش مؤثر به‌خصوص در كشت ديم اهميت دوچنداني دارد. در پژوهش حاضر به‌منظور تعيين مناسب ترين روش تجربي برآورد بارش مؤثر در زراعت ديم، از داده‌هاي آماري بارندگي 20 ساله (1991 تا 2011) براي محصولات گندم، جو، نخود و عدس براي مناطق پربارش (رشت در استان گيلان) و نيز مناطق كم‌بارش (داران در استان اصفهان) استفاده شده است. در اين پژوهش از پنج روش تجربي مختلف تعيين بارش مؤثر از جمله: روش هاي سرويس حفاظت خاك ادارۀ كشاورزي ايالات متحده (SCS)، بارش قابل اطمينان، تجربي، وزارت كشاورزي ايالات متحده (USDA) و درصدي استفاده شده است. نتايج اين ارزيابي نشان داده است در رشت همۀ روش هاي بارش مؤثر در زمينۀ كشت ديم قابل استفاده هستند، اما در داران، كه يك منطقۀ كم‌باران است، براي استفاده از اين روش ها لازم است كه از قبل واسنجي شوند. نتايج نشان داده است به منظور اولويت بندي استفاده از روش هاي بررسي‌شده در اين دو منطقه، روش هاي SCS و USDA براي رشت و روش هاي USDA و درصدي براي داران پيشنهاد مي شود. از آنجا كه ميزان و زمان ريزش باران قابل كنترل نيست، مي توان با به‌كارگيري تدابيري ميزان كارايي بارش و در نتيجه بارش مؤثر را افزايش داد. از جمله مي توان به كاهش رواناب سطحي، ذخيرۀ آب براي اوقات كم‌باران، كاهش عمق نفوذ آب و برنامه ريزي به‌منظور كشت گونه هاي منطبق بر رژيم بارش اشاره كرد.

Given the vital importance of water in human life, recognizing the effective use of rainfall and crop water requirement and economic planning are very important. Identifying and applying appropriate method for estimating effective rainfall, especially in rainfed is highly important. The current study aims to determine the most suitable experimental method for estimating effective rainfall for sowing Wheat, Barley, Peas and Lentils in high rainfall zones (Rasht in Gilan) as compared to low rainfall zones (Daran in Isfahan). In this study, five different experimental methods are presented in order to determine the effective rainfall including: the Soil Conservation Service (SCS), reliable method, empirical method, United States Department of Agriculture (USDA), and percentage method. The results show that all methods used for determination of effective rainfall in Rasht are useful. However, these methods require to be pre-calibrated in order to determine the effective rainfall in Daran identified as a low rainfall area. Based on the obtained results, as regards prioritization of using the methods under study in these areas, SCS and USDA methods are proposed for Rasht, while the USDA and percentage methods are proposed for Daran. Since the amount and duration of rainfall is not controllable, effective strategies can be applied to increase precipitation efficiency and consequently effective precipitation; these strategies include: reduction of surface runoff, water storage for times of low rainfall, reduced water depth penetration, and planning for the cultivation of plants that are consistent with the precipitation regime.