بررسي ترسالي و خشكسالي هواشناسي در حوضه‌هاي جنوبي درياچۀ اروميه (مطالعۀ موردي: حوضه‌هاي آبريز زرينه‌رود و سيمينه‌رود)

Investigation of Heteorological Drought in Southern basins of Urmia lake (Case study: Zarrineh rud and Simeneh rud)

درياچۀ اروميه در سال هاي اخير به‌دليل كاهش جريانات ورودي آب از زيرحوضه هاي خود با كاهش شديد حجم آب مواجه شده است. يكي از دلايل خشكي مستمر اين درياچه تغييرات اقليمي و پديدۀ خشكسالي است. دو رودخانۀ زرينه رود و سيمينه رود از مهم‌ترين زيرحوضه هاي درياچۀ اروميه هستند و بيش از نيمي از ورودي آب درياچه را تأمين مي‌كنند. در اين ميان، شناخت ابعاد مختلف پديدۀ خشكسالي و خصوصيات آماري آن مهم است و نخستين قدم در بررسي و مديريت منابع آب حوضه و درك بهتر دلايل خشكي درياچۀ اروميه به‌شمار مي آيد. هدف از اين پژوهش، بررسي رفتار اقليمي حوضه هاي بررسي‌شده از ديدگاه خشكسالي هواشناسي طي چهار دهۀ گذشته است. در اين تحقيق وضعيت خشكسالي در دو حوضۀ زرينه رود و سيمينه رود توسط شاخص بارش استاندارد‌شده، SPI با استفاده از داده هاي بارش ماهانۀ 31 ايستگاه در دورۀ آماري 1350ـ 1393 در مقياس زماني سالانه و ماهانه (يك تا 48 ماهه) بررسي شد. دوره هاي ترسالي و خشكسالي و همچنين مقادير شاخص SPI در مقياس هاي مختلف زماني و به‌صورت منطقه اي استخراج شد. در نهايت، نقشۀ پهنه بندي شاخص بارش استانداردشده براي سال هاي واقع‌شده در دوره هاي مهم ترسالي و خشكسالي با استفاده از روش هاي زمين‌آماري (كريجينگ، كوكريجينگ و فاصلۀ معكوس) تهيه و ارزيابي شد. بررسي شاخص SPI طي چهار دهۀ گذشته، نشان مي دهد به‌طور كلي زيرحوضه هاي جنوبي درياچۀ اروميه پس از تجربۀ دو دورۀ ترسالي و يك دورۀ خشكسالي، در 70‌ درصد سالها در شرايط نرمال بهسر برده‌اند. پس از وقوع خشكسالي متوالي طي دورۀ 1377ـ 1380 به‌رغم حاكميت شرايط نرمال تا سال 1393، روند كاهشي تراز درياچۀ اروميه ادامه يافته است كه نشان مي دهد علاوه بر تأثير شرايط اقليمي و كاهش بارش ها، عوامل ديگري نظير بهره برداري نامناسب و برداشت بيش از حد از منابع آبي در سالهاي اخير عامل اصلي تشديد بحران در حوضۀ درياچۀ اروميه بوده است. مقايسه و ارزيابي روش هاي مختلف زمين‌آماري به‌منظور توزيع مكاني شاخص خشكسالي با استفاده از معيار RMSE نشان داد روش كريجينگ دقت زيادي براي پهنه بندي خشكسالي دارد.

In recent years, Urmia Lake faced with declining water level and shrinkig area of Lake due to reduced water inflow from sub basins. The Simeneh Rud and Zarrineh Rud Rivers comprise 51.6 % of the long term total surface water inflow into the Lake. The main aim of this research is investigation climate behavior of basins in view of metrological drought during recent four decates. In this case drought condition was monitored by using Standardized Precipitation Index (SPI) in deferent time scaled in 31 meteorological stations in Southern basins of Urmia Lake. Spatial distribution of drought indices using by geostatics methods including ordinary kriging, Co-Kriging and inverse distance method (IDW) were calculated, and regional drought map zoning were provided for wet and drough years.The results show that studid area experienced two wet period and one drouth period during recent four decates. After domination of 3 years drough and again govering normal condition over basins, drying Urmia Lake was continued because more factors, mainly human activities, beside of climate effects. In many years, the ordinary kriging model was more appropriate than the Co-Kriging and IDW for mapping regional drought.