مقايسه عملكرد دانه و اجزاي عملكرد ژنوتيپ‌هاي بومي عدس تحت تنش خشكي و اثر توام خشكي و شوري بر برخي ژنوتيپ‌هاي تحت بررسي در مرحله رويشي

تنش شوري و خشكي، از جمله مهم‌ترين تنش‌هاي غيرزيستي، رشد و نمو محصولات زراعي را كاهش مي‌دهند. در ايران و برخي از كشورهاي جهان عده كثيري از مردم جهت تامين پروتئين مورد نياز خود از حبوباتي نظير عدس استفاده مي كنند. به منظور ارزيابي ژنوتيپ هاي عدس از نظر تحمل به خشكي در مرحله گلدهي آزمايشي به صورت اسپليت پلات بر پايه طرح بلوك هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در دو سال 1392 و 1393 در دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تبريز اجرا شد. نتايج حاصل از تجزيه واريانس مركب نشان داد كه اثر متقابل ژنوتيپ × تنش خشكي براي كليه صفات تحت بررسي معني دار بود كه حاكي از واكنش متفاوت ژنوتيپ ها از نظر آن صفات نسبت به تنش خشكي مي باشد. مقايسه ميانگين صفات از نظر اثر متقابل ژنوتيپ × تنش خشكي نشان داد با وجود اينكه كليه ژنوتيپ ها در شرايط تنش خشكي نسبت به شرايط بدون تنش كاهش عملكرد معني داري داشتند، اما ژنوتيپ شاوي ورزقان هم در شرايط بدون تنش خشكي و هم در شرايط واجد تنش، نسبت به ساير ژنوتيپ ها داراي عملكرد بالاتري بودند. همچنين، جهت ارزيابي تحمل ژنوتيپ هاي بومي عدس نسبت به اثر توام تنش شوري و خشكي، آزمايشي به صورت فاكتوريل بر پايه طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار و با استفاده از 3 فاكتور در گلخانه دانشكده كشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي تبريز در سال 1393 اجرا شد. فاكتورهاي آزمايش گلخانه اي شامل: تنش خشكي دو سطح ( شاهد و آبياري در مرحله 50% ظرفيت زراعي)؛ تنش شوري در دو سطح (شاهد و شوري، 4 دسي زيمنس بر متر) و تعداد 7 ژنوتيپ انتخابي عدس از آزمايش جوانه زني بودند. نتايج تجزيه واريانس آزمايش گلخانه اي نشان داد كه اثر متقابل سه جانبه ژنوتيپ × شوري × خشكي فقط براي طول ريشه معني دار بود كه نشان‌دهنده متأثر شدن متفاوت ژنوتيپ ها از لحاظ اين صفت تحت تاثير اعمال توأم شوري و خشكي مي باشد. اثر سطوح تنش شوري و سطوح تنش خشكي روي كليه صفات معني دار بود كه نشان‌دهنده تغيير ارزش صفات مورد مطالعه و تحت تأثير قرار گرفتن آنها از شرايط تنش شوري و خشكي است. نتايج تجزيه رگرسيون و عليت براي وزن خشك ساقه نشان داد كه صفت تعداد ريشه هاي جانبي با بيشترين اثرات مستقيم و غيرمستقيم، نقش مؤثري در افزايش ميزان وزن ساقه در شرايط تنش شوري و خشكي داشت. تجزيه خوشه اي نيز ژنوتيپ ها را به دو خوشه تقسيم نمود. خوشه دوم مشتمل بر ژنوتيپ هاي كليبر، هوراند دانه ريز و شاوي ورزقان از نظر صفات مورد مطالعه از ارزش بالاتري نسبت به ميانگين برخوردار بودند و آنها را مي توان ژنوتيپ هاي متحمل در مرحله رويشي نسبت به ساير ژنوتيپ ها در اين آزمايش دانست.