آيين دادرسي و حقوق انتقالي؛ پژوهشي در حقوق ايران و فرانسه گفتاري در نقد رأي وحدت رويه شماره 743 مورخ 5/8/1394 هيأت عمومي ديوان عالي كشور

Procedural Rules from the perspective of Transitional Law;A comparative survey

در اغلب نوشته ­هاي حقوقي، اجراي فوري قوانين آيين دادرسي به عنوان استثنايي بر قاعده عطف به ماسبق نشدن قوانين در گذشته مورد مطالعه قرار گرفته است. رويه قضايي نيز در برخي از آراي خود از جمله رأي وحدت رويه شماره 743 ديوان عالي كشور همين رويه را اتخاذ نموده است. اين در حالي است كه اثر فوري قوانين دادرسي مطابق قاعده بوده و استثنايي بر قاعده مذكور در ماده 4 قانون مدني (ممنوعيت تأثير قانون در گذشته) محسوب نمي­شود. ضرورت تميز قاعده عطف به ماسبق شدن از قاعده اثر فوري قانون، يكي از مباني اصلي مطالعه حقوق تعارض قوانين در زمان است كه در اين مقاله به آن پرداخته شده است. بر پايه تفكيك مزبور، قواعد حل تعارضِ زمانيِ قوانينِ دادرسي به منظور ارائه «نظريه عمومي» مطالعه شده و بر اساس معيارهاي اين نظريه، رأي وحدت رويه شماره 743 مورد نقد و بررسي قرار گرفته است.

Most legal commentaries consider the rule of 'prompt application of new law' as an exception to the traditional doctrine of 'law is prospective and not retroactive' with regards to the procedural rules and conclude that any new procedural law has the retroactive effect. The Iranian Supreme Court opted the same view in its unifying judgment No. 743. However, the prompt application of new law is a part of the rule of 'law is prospective and not retroactive' (as formulated in article 4 of Iranian Civil Code) and cannot be considered as an exception to the latter accordingly. The distinction between the two parts of the rule is to be taken into account: i) law is prospective which refers to the prompt application of new law on all situations of the same nature and ii) law is not retroactive which means the new law would not govern the past legal relations. These topics are mainly discussed in a branch of law called 'transitional law' (Droit Transitoire). In this article the unifying judgment No. 743 of Supreme Court is commented from the view point of transitional law having a view on French legal system for the purpose of comparison.