تحليل شكلي و محتوايي و خاستگاه هنري آرايه‌ها در خانه‌هاي شهري و روستايي گيلان

Analysis of form and Content and the Artistic Origin of Decorations in the Urban and Rural Houses of Guilan

تزئينات و آرايه‌ها، بخش جدايي‌ناپذير از معماري هر فرهنگ و سرزميني هستند. اين موضوع در هنر بومي، جايگاه رفيع و ارزشمندي دارد؛ زيرا آرايه در هنر بومي، واجد معنا و مفهومي فراتر از آراستن و پوشش ظاهري بوده و عرصه‌اي در بازتاب مفاهيم و نمادهاي فرهنگي در امتدادي تاريخي است كه نه به‌ هدف خودنمايي و بيان خويشتن، كه به‌جهت بيان مفهومي دروني به‌ كار مي‌رود. تزئينات معماري كه به‌ شكل‌هاي مختلف، خود را در نما، ورودي‌ها و فضاهاي داخلي بيان مي‌كنند، هويت و ارزش خود را در مسير تحول زيبايي‌ شناسانه مي‌نمايانند. تزئينات را نمي‌توان از معماري جدا كرد، اما به‌ مراتب، نسبت به معماري، بيشتر مي‌توان نشانه‌هاي تاريخي، هويت اجتماعي و ارزش‌هاي فرهنگي را از آن دريافت كرد. تزئينات و آرايه‌ها در خانه‌هاي روستايي و شهري گيلان، ميراث ارزشمند و گران‌ بهاي بر جاي مانده‌اي بوده كه تا كنون توجهي در خور به آنها نشده است. هدف نوشتار حاضر، تحليل و مقايسه تطبيقي تزئينات وابسته به معماري در خانه‌هاي روستايي و شهري گيلان به‌منظور شناسايي تفاوت‌ها و شباهت‌ها در شكل و محتواي آنها و بررسي تأثير بستر اجتماعي، فرهنگي و تاريخي به‌ عنوان عوامل دخيل در ظهور الگوهاي نقوش آرايه‌ها است. اين پژوهش به‌ روش توصيفي تحليلي و بررسي تطبيقي با مطالعه اسناد كتابخانه‌اي و مشاهدات ميداني، به گردآوري داده‌ها پرداخته و پس از تحليل و جمع‌بندي، به نتيجه‌گيري در مورد چگونگي تمايزات و تشابهات در محتواي شكلي معنايي (نقوش طبيعي گياهي و انساني و اشكال هندسي) و محل كاربرد آرايه‌ها اقدام كرده است. چگونگي تأثيرگذاري شيوه زندگي و فرهنگ بومي بر آرايه‌ها و خاستگاه هنري نقوش تزئيني، از اهم يافته‌هاي تحقيق است.

Decoration and ornamentation are inseparable parts of architecture in every culture and land. This subject has a valuable position in native art. In native art, it has a meaning and concept beyond the embellishment and external cover. This is the reflection of cultural concepts and symbols along the historical lines which is used not to the purpose of self-expression, but to express an inner conception. Architectural decorations that express themselves in different shapes in facades, entrances, and interior spaces, display their identity and value. Ornament cannot be separated from architecture; but, historical signs, social identities, and cultural values could be found far more than architecture. Decorations and ornamentations in urban and rural houses of Gilan are remained valuable heritages which have not received notable attention so far. The purpose of this paper is to describe and compare the architectural ornaments in rural and urban houses of Gilan in order to identify the differences and similarities of their forms and contents and examine the impact of social, cultural and historical context as the involved factors in the decoration patterns. This research is conducted by using descriptive-analytic approach and comparative study has collected data through studying library documents and field observations. After analyzing and summarizing, the differences and similarities of the form, content (plant, human and animal patterns, and geometric shapes), and the location of ornament have been determined. The way of the influence of the lifestyle and native culture on decorations and also the artistic origin of decorative motifs are among the important research findings