مقايسه تطبيقي هندسه مسجد امام اصفهان و مسجد سليمانيه استانبول بر اساس مفاهيم كهن الگويي

EThe Comparative comparison of Isfahan’s Imam Mosque and Istanbul's Suleymaniye Mosque geometry on the basis of archetype concepts

مفاهيم كهن ­الگويي در ساختار كالبدي آثار شاخص تمدني جايگاه ويژه­اي دارند. در كالبد معماري اسلامي نيز مسجد جايگاه عمده­اي را به خود اختصاص داده است. هدف پژوهش حاضر مقايسه هندسه دو اثر شاخص حوزه تمدن ايران و عثماني در محدوده اقليم گرم و خشك براساس مفاهيم دانش كهن ­الگويي است. مفاهيم كهن­الگويي كه سازنده تصاوير ذهني نمادهاي مختلف در ناخودآگاه جمع ي­اند؛ مي­توانند براي يافتن ارتباط بين هندسه­ دو بنا بر اساس مقايسه­ تطبيقي، مورد تحليل قرار گيرند. از لحاظ تاريخي در اصفهانِ دوره­ صفوي، بهترين مساجد ساخته شده ­­است كه مسجد امام به عنوان يكي از مهمترين نمونه­ ها به حساب مي­آيد. هم عصر با آن، در استانبول عصر دولت عثماني، مساجد مهمي چون سليمانيه ساخته شده­است. اين مقاله به لحاظ محتوا، كيفي به شمار مي­رود كه اساس آن پژوهش تاريخي-تفسيري بوده و در جمع­بندي اطلاعات بدست آمده از رويكرد تحليلي- تطبيقي با كاربست كدگذاري استفاده شده است. سؤال اصلي پژوهش چگونگي نسبت ميان هندسه­ مسجد امام و مسجد سليمانيه بر اساس مفاهيم كهن­الگويي است. بدين منظور، ابتدا مهمترين مفاهيم نمادين آركي­تايپي مشخص شده، سپس بر اساس كدگذاري محوري در ريزفضاهاي مساجد مورد بررسي و تحليل قرار گرفته است. نتايج نشان مي­دهد انتقال يك فرم آركي­تايپي در مساجد مورد مطالعه، به دليل شناسا بودن آن نزد مردمان عصر صفوي و عثماني و تداوم آن به عنوان يك شكل مقدسِ از پيش پذيرفته شده، علي­رغم تفاوت­هاي ظاهري و زمينه­اي الگوهاي هندسيِ مساجد امام و سليمانيه، نمايانگر وجوه اشتراك و افتراق از لحاظ كاربرد فرم­هاست. تداوم انتقال يك شكل آييني در معماري پيش از اسلام به دوره­ي صفوي و عثماني و استفاده از اين ابزار در ساختار مساجد امام و سليمانيه نشان­دهنده­ حضور الگوهاي پايدار آركي­تايپي، در الگوي هندسي مساجد بوده است.

The archetype concepts have a special place in the framework structure of civic indicator works. The mosque allocated a main place to itself in the framework of Islamic architecture. The purpose of the current study is to compare the geometry of two indicated works of Iran and Ottoman civilization domain in warm and dry climate which based on the archetype knowledge concepts. The concepts of archetype that are the constructor of mental imagination of different symbols, hidden in the collective subconscious and can be analyzed in order to find the relationship between the geometry of two buildings according to comparative comparisons. From historical aspect the best mosques have been built in Isfahan during the Safavid period that Imam Mosques is one of the most important samples, at the same time in the Istanbul, Ottoman government made important mosques such as Suleymaniye Mosque. The content of this paper is qualitative, its base is historical-descriptive survey and the analytical-comparative approach with coding has used to collect the obtained information. The main question of research is the state of relationship between the geometry of Suleymaniye and Imam Mosques on the basis of archetype contents. For this purpose, the most important archetype symbolic concepts were identified first, then, studied and analyzed by axial coding in the mosque's spaces. The results show that one form of archetype transmitted to the studied mosques because it was identified to Safavid and Ottoman people and its continuity as a pre-accepted sacred form that despite appearance and underlying difference in Imam and Suleymaniye mosques’ geometric patterns, illustrates affinity and segregated dimensions of forms’ application. The continuity in the transmission of a ritual shape from pre-Islamic architecture to the Safavid and Ottoman periods and utilization of this tool in the structure of Imam and Sulaimaniye mosques, indicates the permanent presence of archetype patterns in the geometric pattern of mosques.