طراحي الگوي ارائه خدمات كتابخانه‌هاي عمومي به سالمندان در شهر تهران

Designing a Model of Public Library Services to the Elderly in Tehran City

هدف: با توجه به روند پير شدن جمعيت، سالمندان در حال تبديل شدن به يكي از گروه‌هاي اصلي مخاطب كتابخانه‌هاي عمومي در ايران هستند. هدف پژوهش حاضر شناسايي مؤلفه‌هاي ارائۀ خدمات كتابخانه‌هاي عمومي به سالمندان و اعتباريابي آن در ميان كتابداران شهر تهران است. روش: اين پژوهش بر اساس هدف كاربردي و از نظر رويكرد تركيبي اكتشافي است. در بخش كيفي، با تعداد 19 نفر از متخصصان و ذي‌نفعان خدمات سالمندان مصاحبۀ عميق نيمه‌ ساختار يافته شد. داده‌ها با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي و توسط نرم‌افزار مكس‌كيو‌دي‌اي تجزيه‌ و تحليل شد و مؤلفه‌هاي الگوي خدمات سالمندان به دست آمد. در بخش كمي، ابتدا ابزار (پرسش‌نامه) ساخته شد و در نمونه‌اي از 113 نفر از كتابداران شهر تهران كه به روش نمونه‌گيري تصادفي ساده انتخاب شده بودند توزيع شد. روايي صوري پرسش‌نامه توسط چهار نفر از اعضاي هيئت علمي تأييد و همچنين روايي عاملي با استفاده از تحليل عاملي بررسي شد. پايايي پرسش‌نامه نيز از طريق آلفاي كرونباخ 0/941 محاسبه شد. يافته‌ها: الگوي پيشنهادي ارائۀ خدمات به سالمندان در كتابخانه‌هاي عمومي داراي هفت مؤلفه است كه از نظر اولويت عبارت‌اند از: «ساختمان و فضا»، «تجهيزات و وسايل خدمات جانبي»، «مواد و منابع مختص سالمندان»، «خدمات اينترنتي»، «سياست‌ها و برنامه‌هاي كتابخانه»، «نيروي انساني» و «برنامه‌ريزي و بودجه». اصالت/ارزش: اين مقاله توجه مديران حوزۀ خدمات‌دهي كتابخانه‌هاي عمومي را به اين مسئله معطوف مي‌كند كه بر اساس الگوي ارائه‌شده نيازهاي گروه سني سالمندان را شناسايي و خدمات و امكانات مختلف را براي استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي در اختيار آن‌ها قرار دهد. اين امر موجب استفادۀ درست و بهينۀ سالمندان از اوقات فراغت خود در جامعه و پيشرفت كتابخانه‌ها در ارائۀ خدمات به مراجعه‌كنندگان خواهد شد.

Purpose: To design a model of public library services to the elderly and to validate it among the librarians in Tehran City. Method: This is an applied research in terms of purpose using a mixed exploratory design. In the qualitative section of the current research, 19 experts and stakeholders in the field of elderly services were interviewed using a semi-structured in-depth interview technique. The data were analyzed using the qualitative content analysis method by the MAXQDA software and thus the components of the elderly service model were obtained. In the quantitative section, the research instrument (questionnaire) was developed and a sample of 114 librarians of Tehran was selected using the simple random sampling method. The face validity of the questionnaire was confirmed by four faculty members and the factor validity was assessed by the factor analysis. The reliability of the questionnaire was calculated by the Cronbach's alpha measure and was 0.941. Findings: The proposed model for providing services to the elderly in public libraries has seven components which are as follows, respectively in terms of importance: "building and space", "equipment and tools of ancillary services", "materials and resources for the elderly", "internet services", "human resources", "and "planning and budget". Originality/value: This paper directs the attention of public library managers to this fact that based on the proposed model, they should identify the elderly's needs and thus provide different services and facilities for them to use public libraries. This will enable the proper and optimal use of their leisure time by elderly people and the advancement of libraries in offering services to visitors.