تقابل عقلانيت و خرافه گرايي در مسير توسعه يافتگي با تأكيد بر ايران دوره قاجار

Confrontation between Rationality and Superstition in the Process of Development: with an Emphasis on Iran in the Qajar

يكي از علل توسعه نيافتگي ايران در دوره قاجار تقابل عقلانيت و خرافه گرايي در جامعه ايران بوده است. درواقع، خرافه چنان در حيات سياسي و اجتماعي ايران ريشه دوانده بود كه هم فرهنگ جمعي و هم تصميمات سياسي ايران در آن دوران از آن متأثر شده بود تا آنجا كه در دوران شاهان قاجار، به ويژه ناصرالدين شاه، مظفرالدين شاه و محمدعلي شاه به جاي كاربست خرد، انديشه و علم، براي حل مشكلات دست به دامان انواع خرافات مي شدند. اين مقاله به بررسي تأثير خرافه گرايي به مثابه پديده اي عقل ستيز بر توسعه نيافتگي ايران در مقطع زماني مزبور مي پردازد و با روش شناسي كيفي و به روش تحليلي- توصيفي و از مسير جمع آوري اطلاعات كتابخانه اي در پي پاسخ به اين پرسش است كه «فرهنگ خرافه گرا چگونه موجب توسعه نيافتگي ايران دوره قاجار شده است؟». مقاله اين فرضيه را به آزمون مي گذارد كه «فرهنگ خرافه گرا» از رهگذر تقابل در عين همزيستي با «عقلانيت» در دوره قاجاريه به «استبداد فكري» و به تبع آن نيز «استبداد سياسي» انجاميد و وضعيت گفتماني حاصل از اين تقابل فكري و عملي منجر به بازتوليد چرخه اي شد كه در يك سوي آن فرهنگ خرافه گرا و در سوي ديگر آن استبداد سياسي قرار داشت، به گونه اي كه هر يكديگري را در اين چرخه توليد/ بازتوليد و تقويت مي كرد و بدين ترتيب موجب توسعه نيافتگي ايران در عهد قاجار شد.